Socjoterapia – ABC pomocy dla dzieci i młodzieży (część 2)

Zdjęcie ilustracyjne / źródło Pixabay

Socjoterapia to specjalistyczna forma wsparcia psychologiczno-pedagogicznego skierowana do dzieci i młodzieży z trudnościami emocjonalnymi i społecznymi. To proces grupowy, który pomaga uczestnikom rozwijać zdolności interpersonalne, radzić sobie z emocjami i poprawiać funkcjonowanie w społeczeństwie. W tej części skoncentrujemy się na zadaniach osoby prowadzącej oraz na etapach pracy w grupie.

Prowadzenie grupy socjoterapeutycznej wymaga stałej refleksji i adaptacji do zmieniających się potrzeb uczestników. Socjoterapeuta powinien regularnie zadawać sobie pytania, które pomagają w utrzymaniu właściwego dystansu do problemów pojawiających się w grupie:

  • w jakich obszarach wspieram uczestników?
  • gdzie akceptuję trudności?
  • jakie zasady egzekwuję?

Elastyczność i gotowość do modyfikacji podejścia są kluczowe, aby efektywnie reagować na potrzeby zarówno grupy, jak i poszczególnych uczestników.

Zadania socjoterapeuty

  • wsparcie grupy i indywidualnych uczestników: równoważenie zadań skierowanych na grupę jako całość oraz na indywidualne potrzeby uczestników,
  • promowanie spójności grupy: inicjowanie zadań, a z czasem przekazywanie inicjatywy uczestnikom, aby wspierać ich samodzielność,
  • dostosowanie zajęć do bieżących potrzeb: choć temat zajęć może być wcześniej ustalony, ważne, aby reagować na aktualne potrzeby uczestników,
  • podsumowania i kompromisy: uwzględnianie różnych stanowisk i poszukiwanie rozwiązań sprzyjających zaangażowaniu,
  • rozwiązywanie konfliktów: pomoc w analizie sytuacji konfliktowych i moderowanie dyskusji, aby utrzymać bezpieczne środowisko grupowe,
  • interpretacja oporu: zrozumienie oporu w grupie i wyjaśnianie jego przyczyn w kontekście procesu grupowego,
  • akceptacja procesu zmiany: respektowanie naturalnych procesów emocjonalnych uczestników, co daje im czas na adaptację.

Etapy procesu grupowego

Socjoterapia opiera się na etapowym rozwoju grupy, co umożliwia skuteczne osiąganie celów terapeutycznych:

  • wprowadzenie i integracja: uczestnicy poznają się, określają cele grupy i ustalają normy; ważne jest zbudowanie zaufania, szczególnie dla tych, którzy mają trudności z adaptacją,
  • pojawienie się lęku i mechanizmów obronnych: to naturalny etap, w którym uczestnicy mogą doświadczać oporu; rolą prowadzącego jest moderowanie konfliktów i wspieranie bezpiecznej ekspresji emocji,
  • konstruktywna praca i zaufanie: na tym etapie budowane jest wzajemne zaufanie, a grupa realizuje cele zarówno grupowe, jak i indywidualne,
  • zakończenie pracy grupowej: przygotowanie uczestników do wykorzystania zdobytych umiejętności poza grupą.

Struktura zajęć socjoterapeutycznych

Każde zajęcia socjoterapeutyczne mają swoją strukturę, która składa się z:

  • integracji: wprowadzenie do zajęć, przypomnienie zasad grupy i budowanie atmosfery zaufania,
  • pracy właściwej: dyskusje, gry i ćwiczenia psychologiczne, które mają na celu rozwijanie umiejętności psychospołecznych i emocjonalnych,
  • zakończenia: wyciszenie emocji i refleksja nad spotkaniem.

Techniki stosowane w socjoterapii

W pracy socjoterapeutycznej wykorzystuje się różnorodne techniki, które wspierają rozwój uczestników:

  • ćwiczenia integracyjne: techniki ułatwiające integrację i przypominające zasady grupy, takie jak gry interakcyjne czy ćwiczenia z wizualizacji, które sprzyjają obniżeniu napięcia i lęku przed oceną,
  • ćwiczenia na obniżenie napięcia: różnorodne formy relaksacji i pracy z oddechem pomagają uczestnikom radzić sobie z lękiem związanym z funkcjonowaniem w domu czy środowisku rówieśniczym,
  • ćwiczenia na podniesienie energii: tworzenie pogodnej atmosfery i organizowanie ćwiczeń psychologicznych, które motywują i zwiększają energię dzieci zmęczonych codziennymi obowiązkami,
  • ćwiczenia na zwiększenie otwartości grupy: gry planszowe, karciane i zespołowe wspierają otwartość i współpracę w grupie,
  • ćwiczenia na wyciszenie emocji: techniki relaksacyjne, wizualizacje i ćwiczenia oddechowe mają na celu obniżenie stanu napięcia i pobudzenia emocjonalnego.

Kontrakt grupowy

Kontrakt grupowy to nie tylko zasady, ale również wspólne cele, potrzeby, oczekiwania i nadzieje. Na początku pracy grupy uczestnicy, wspólnie z prowadzącym, określają cele i zasady, które są podstawą kontraktu grupowego. Kontrakt ten pełni funkcję pedagogiczną, wspierającą rozwój umiejętności społecznych i odpowiedzialności za uczestnictwo w zajęciach. Prowadzący grupę zawiera kontrakt z rodzicem/opiekunem, definiując formę i częstotliwość kontaktu, co pomaga w uzgodnieniu oczekiwań i wspiera proces terapeutyczny.

Stałość prowadzącego i zamknięty charakter grupy

W przeciwieństwie do zajęć ogólnorozwojowych dla dzieci, które mają formułę otwartą, grupy socjoterapeutyczne mają charakter zamknięty. Oznacza to, że po zamknięciu etapu tworzenia grupy, nikt nie może już do niej dołączyć. Pojawienie się nowego członka mogłoby zaburzyć poczucie bezpieczeństwa, zaufania i poziom integracji w grupie.


            Grupę socjoterapeutyczną prowadzi niezmiennie ta sama osoba, a optymalnie – dwie osoby. W trwającym procesie nie ma możliwości zmiany prowadzącego. Jeśli taka sytuacja nastąpi, należy zamknąć grupę i rozpocząć proces jej tworzenia od nowa, dając uczestnikom możliwość ponownego dołączenia. Najlepszym rozwiązaniem jest jednak unikanie takich sytuacji. Zajęcia socjoterapeutyczne to oddziaływania psychologiczne oparte na zaufaniu i bezpieczeństwie.

Wnioski

Socjoterapia to nie zabawa, lecz efektywna metoda wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, która pomaga dzieciom i młodzieży rozwijać umiejętności emocjonalne i społeczne. Skuteczność socjoterapii zależy od odpowiedniego podejścia terapeuty, który wspiera uczestników, szanuje ich procesy rozwojowe i pomaga w budowaniu bezpiecznej bazy emocjonalnej. Zrozumienie tego procesu i wspieranie inicjatyw socjoterapeutycznych może znacząco przyczynić się do poprawy jakości życia młodych mieszkańców gminy.

Joanna Graniger
Bibliografia:

Sawicka K. (red.), Socjoterapia, MEN, Warszawa, 1998.

Vopel K., Poradnik dla prowadzących grupy, Jedność, Kielce, 2003.

Wilk M., Diagnoza w socjoterapii, GWP, Sopot, 2014.