Choć uzależnienie nie ma płci, to jednak model spożywania alkoholu jest różny w zależności od płci. Różne są też skutki zdrowotne picia, ponieważ fizjologia kobiet jest inna niż mężczyzn. Warto o tym wiedzieć podejmując działania profilaktyczne skierowane do młodych dorosłych.
Działania profilaktyczne
Profilaktyka uzależnienia od alkoholu jest ważnym obszarem działań gmin, często poruszanym w odniesieniu do kobiet, głównie w aspekcie picia w ciąży. Musimy jednak pamiętać, że problem alkoholowy zaczyna się zwykle wcześniej, jeszcze przed założeniem rodziny czy ewentualną ciążą. Gdy dziewczyny uzyskują pełnoletność i legalnie mogą kupować napoje alkoholowe, a brak im cech i umiejętności, dzięki którym mogłyby oprzeć się presji środowiska rówieśniczego, stają się istotną grupą ryzyka uzależnień.
Kobiety a alkohol
Badania „Wzory konsumpcji alkoholu w Polsce”, prowadzone w 2020 roku przez agencję badawczo-konsultingową Danae na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (obecnie KCPU) pokazały, że około 80 proc. młodych kobiet (18–25 lat) spożywa alkohol. Kobiety piją średnio znacznie mniej niż mężczyźni oraz częściej trunki niskoprocentowe (wino, piwo). Choć znacznie rzadziej doświadczają problemów z tego powodu, to działanie alkoholu na ich organizm jest silniejsze, a możliwości obrony przed jego negatywnymi skutkami – mniejsze. Stężenie alkoholu we krwi zależy nie tylko od ilości wypitego alkoholu, ale także od składu i masy ciała. To oznacza, że organizm kobiety, która waży tyle samo co mężczyzna, po wypiciu identycznej porcji alkoholu, otrzymuje go ok. 40 proc. więcej. Dzieje się tak dlatego, że kobiety mają przeciętnie większą ilość tkanki tłuszczowej i mniej płynów w organizmie, zatem ta sama ilość alkoholu zostaje rozpuszczona w mniejszej ilości płynów w stosunku do masy ciała. Jednocześnie – większa niż u mężczyzn ilość estrogenów sprzyja intensywniejszemu wchłanianiu alkoholu. Dodatkowo, kobiety mają w żołądku znacznie mniej enzymów odpowiedzialnych za metabolizowanie alkoholu. Większa jego ilość dociera do ich wątroby, stąd szybszy niż u mężczyzn rozwój dysfunkcji tego organu – po krótszym okresie picia i po mniejszych dawkach alkoholu. Funkcje poznawcze pijących kobiet są również bardziej narażone na upośledzenie, występują też u nich częściej zaburzenia nastroju, zwłaszcza lękowe i depresyjne. Kobiety pijące systematycznie są narażone na osteoporozę, zakłócenia cyklu miesiączkowego, rozwój nowotworu sutka. Efektem niewłaściwego używania alkoholu może być brak zainteresowania seksem lub zwiększenie ryzykownych kontaktów seksualnych, a także ryzyko nieplanowanej ciąży. Możliwość wystąpienia szkód zdrowotnych pojawia się już wtedy, gdy kobieta wypija dziennie więcej niż jedno półlitrowe piwo, kieliszek wina o pojemności 200 ml czy 60 ml wódki. Warto pamiętać, że każda ilość alkoholu spożywanego przez kobietę w ciąży działa toksycznie na rozwijające się w jej łonie dziecko, zwiększając możliwość przedwczesnego porodu i poronienia.
Badania wykazały, że największe ilości alkoholu piją kobiety w wieku 18–29 lat: panny oraz osoby rozwiedzione, z miast powyżej 50 tys. mieszkańców, uczące się, studiujące oraz bezrobotne. Współcześnie ilość i częstość wypijanego alkoholu przez kobiety coraz bardziej zbliżają się do poziomu picia mężczyzn.
Poznać specyfikę picia młodych kobiet
Znajomość możliwych przyczyn i sposobów używania alkoholu przez młode kobiety jest podstawą właściwej diagnozy problemu w społeczności lokalnej i skutecznych działań profilaktycznych. Symptomy świadczące o uzależnieniu są zawsze podobne: koncentracja życia wokół alkoholu, brak umiaru i kontroli nad piciem, picie pomimo świadomości skutków ubocznych, praca i kontakty społeczne podporządkowane piciu (np. branie urlopu, by pić lub spotykanie się tylko w miejscach, gdzie będzie spożywany alkohol). Trzeba pamiętać, że można mieć problem z alkoholem, nie pijąc codziennie. Dodatkowo, kobiety ze względu na bardziej negatywne postrzeganie pijących osób płci żeńskiej niż męskiej, mniej chętnie przyznają się do alkoholu i częściej piją ukryciu. U osób uzależnionych, niezależnie od płci, występują mechanizmy samooszukiwania się, pozwalające na bagatelizowanie problemu i kontynuowanie nałogowych zachowań. W większości przypadków uzależnienie kobiet wiąże się wyraźnie z pochodzeniem i wzrastaniem w środowisku z rodziny, gdzie alkohol był używany w nadmiarze, ale nie tylko. W rozwoju problemu kluczową rolę ma system przekonań na temat picia, np. „jeden kieliszek nie zaszkodzi” czy „za zdrowie dziecka”.
Ważne są też trudności z regulacją emocji. Najczęstszym powodem używania przez kobiety alkoholu jest nieumiejętność radzenia sobie z trudnymi emocjami, jak złość czy smutek, stres, często związany z relacjami społecznymi, samotnością, bezrobociem, ale też presją osiągnięć. Współczesne kobiety poddawane są też presji bycia idealną: od atrakcyjności zewnętrznej, sukcesu towarzyskiego do perfekcyjnej pani domu i silnej kobiety, odnoszącej sukcesy zawodowe. Stawianie sobie zbyt wysokich wymagań to również czynnik sprzyjający łagodzeniu stresu destrukcyjnymi sposobami, m.in. poprzez używanie alkoholu.
Diagnoza potrzeb i monitorowanie działań
Podstawą skutecznej profilaktyki uzależnienia od alkoholu młodych kobiet jest właściwa diagnoza, a koniecznością – monitorowanie oraz ewaluacja efektów podejmowanych działań. Przykładowo: w ankietach badających potrzeby grupy należy brać pod uwagę nie tylko problemy związane z używaniem alkoholu, ale także czynniki sprzyjające uzależnieniu: wymienione wcześniej pochodzenie i środowisko rodzinne czy życie w stresie, pod presją; także poczucie pewności siebie oraz kompetencje społeczne itp. Warto też, dla skutecznej diagnozy problemu, pytać o przekonania na temat picia alkoholu, co może mieć istotne znaczenie w diagnozie rozwijającego się problemu alkoholowego. Konieczne jest również zebranie informacji od respondentów, dotyczących ich spostrzegania problemu (np. jak wiele młodych kobiet w społeczności używa alkoholu w nadmiarze), ze względu na możliwość ukrywania problemu przez osoby pijące.
Profilaktyka uzależnień młodych kobiet
Strategie profilaktyczne stosowane wobec grupy młodych kobiet nie zawsze okazują się skuteczne. Profilaktyka wobec młodych dorosłych, polegająca na ograniczaniu dostępności do legalnych substancji psychoaktywnych i inne regulacje prawne utrudniające dostęp do alkoholu na pewno jest istotna. Nowym nurtem jest partyworking – działanie edukacyjne prowadzone na terenie klubów, miejsc spotkań. Polega on m.in. na przekazywaniu informacji o dostępnych miejscach pomocy w przypadku problemów alkoholowych, narkotykowych czy zdrowia psychicznego.
Dąży się do przeszkolenia kierowników i personelu klubów, barów itp. w zakresie odpowiedzialnej sprzedaży napojów alkoholowych oraz postępowania z osobami w stanie upojenia alkoholowego. Stosuje się też krótkie interwencje profilaktyczne, których celem jest motywowanie do zmiany ryzykownych zachowań.
To istotne sposoby realizowania profilaktyki uzależnień, ale czy wystarczające wobec do młodych kobiet? Sięgają one po alkohol nie tylko w ramach rozrywki, ale dla radzenia sobie z emocjami i problemami, co sprzyja uzależnieniu. Wyraźnie widać więc, że profilaktyka skierowana do grupy młodych kobiet musi bezwzględnie obejmować działania w obszarze psychologicznym i być prowadzona także poza miejscami spotkań towarzyskich. Ważne jest ułatwianie im dostępu do bezpłatnego wsparcia psychologicznego w zwykłych codziennych problemach, z którymi część z nich najzwyczajniej sobie nie radzi.
Pomimo wielu zmian w zakresie możliwości rozwoju kompetencji osobistych i zawodowych kobiet, nadal wchodzą one w dorosłe życie niepewne i zagubione, bez umiejętności rozwiązywania problemów, a nawet – efektywnej komunikacji. Przy niskich zasobach osobistych i społecznych problemy, takie jak brak akceptacji ze strony otoczenia, nieporozumienia rodzinne czy w związku urastają do rangi trudności nie do przezwyciężenia. Stąd łatwo o złudne poczucie, że alkohol może być środkiem naprawczym, co stanowi pierwszy krok do uzależnienia.
Cenne są działania wspierające rozwój osobisty młodych kobiet i ich umiejętności interpersonalne. Przykładem może być poparty wynikami skuteczności trening zachowań asertywnych, stworzony w latach 70. ubiegłego wieku jako ważny element profilaktyki uzależnień. Ułatwia on budowanie poczucia wartości, skuteczności działań, pokazuje też, jak stawiać granice w kontaktach z innymi. Jego koncepcja w prosty sposób dotyka istoty problemów młodych ludzi i uczy jak rozwiązywać problemy bez stosowania środków psychoaktywnych. Wybierając programy profilaktyczne, najlepiej korzystać z tych o potwierdzonej skuteczności oraz kierować się zaleceniami Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.
Samorząd gminy ma możliwość kompleksowego wpływu prewencyjnego wobec picia młodych kobiet: zmniejszanie bezrobocia, grupy wsparcia dla kobiet niepracujących i zmagających się z trudami pracy zawodowej, lepszy dostęp do pomocy psychologicznej specjalistów, zapewnienie szkoleń, treningów wspierających rozwój umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami i stresem, wspieranie poczucia wartości, akceptacji siebie i swojego ciała, nauka technik i sposobów relaksacji itp.
Wnioski
Samorząd gminny dysponuje wieloma środkami zapobiegawczymi, które mogą mieć znaczenie dla rozwoju problemów, związanych z używaniem alkoholu przez młode kobiety. Warto zwrócić szczególną uwagę na tę grupę społeczną i nie ograniczać działań w stosunku do niej jedynie do zagadnienia picia w ciąży. Pamiętajmy, że pijące młode kobiety z czasem stają się – zwykle – żonami i matkami, co potęguje problemy nie tylko ich, ale i otoczenia.
Agata Sierota – psycholog kliniczny i społeczny, autorka wielu artykułów dotyczących obszaru uzależnień i psychologii, Lublin.
Bibliografia:
- J. Fudała J. (2007). „Kobiety i alkohol”. Warszawa: Wydawnictwo PARPAMEDIA.
- https://www.parpa.pl/index.php/szkody-zdrowotne-i-uzaleznienie/kobiety-i-alkohol
- Cierpiałkowska L., Chodkiewicz J. (2020). Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu. Warszawa: PZWL.
- https://www.parpa.pl/images/Picie_kobiet.pdf
- Zaworska-Nikoniuk D. (2020). Kobiety uzależnione od alkoholu w gąszczu ról i oczekiwań społecznych. Kraków: Impuls.
- Dragan M. (2016). Problemowe picie przez młode kobiety. Warszawa: Scholar.
- https://stronakobiet.pl/alkoholizm-wsrod-kobiet-jak-i-dlaczego-pija-wspolczesne-polki-zobacz-kiedy-zaczyna-sie-problem/ar/c6-14594493
- https://psychologia.edu.pl/czytelnia/62-wiat-problemow/530-lokalna-diagnoza-problemow-alkoholowych.htmlhttps://www.nowakuznia.org/pliki/partyworking.pdf
- https://www.nowakuznia.org/pliki/partyworking.pdf
- Profilaktyka uzależnień od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych u młodzieży i młodych dorosłych Raport nr: OT.423.6.2019; https://stopuzaleznieniom.pl/artykuly/czy-jestem-uzalezniony/jak-pija-kobiety/
- M. Król-Fijewska (1993). Trening asertywności. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości.
- Baza dostępnych programów rekomendowanych znajduje się na stronie: https://programyrekomendowane.pl/
- Rozwiązywanie problemów alkoholowych w gminie. Informator dla radnych (2015). Warszawa: PARPA.