Styl życia a ryzyko rozwoju uzależnień dzieci i młodzieży

Zdjęcie ilustracyjne / źródło Pixabay / fot Vincent Boulanger

Zmniejszanie ryzyka rozwoju uzależnień to jedno z wielu bardzo ważnych zadań, które stoją przed samorządami. Kluczowe znaczenie ma tu profilaktyka – w tym nauka zdrowego trybu życia. A tego trzeba się uczyć od najmłodszych lat.

Działania profilaktyczne w zakresie uzależnień często koncentrują się wokół rozpoznawania pierwszych objawów, uświadamiania konsekwencji i sposobów pomocy. Jednak równie ważne jest, aby poprawiać kondycję fizyczną i psychiczną mieszkańców i ich dzieci tak, by radzili sobie z codziennymi trudnościami bez sięgania po destrukcyjne rozwiązania. Oczywiście, przyczyny uzależnień są różne – młodzi ludzie próbują nowych substancji i zachowań z ciekawości czy dla wrażeń. Ważne są też cechy osobowości, jak impulsywność czy poziom samooceny. Jednak w im lepiej młodzi ludzie radzą sobie w codziennych sytuacjach szkolnych i rodzinnych, tym większa szansa, że sięgnięcie np. po narkotyk będzie jednorazowym incydentem, który nie przekształci się w nałóg.

Trzy obszary zdrowego stylu życia

Wyniki badań wskazują, że tryb życia ma zdecydowanie większy wpływ na nasz dobrostan niż geny. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podkreśla, że zdrowie zależy od trzech obszarów: fizycznego, psychicznego i społecznego; docenia także ogromną rolę relacji z innymi ludźmi dla naszej stabilności i odporności psychicznej¹. Samopoczucie zależy więc przede wszystkim od tego, jakie decyzje podejmujemy na co dzień (także jako rodzice wobec naszych dzieci). Nie mamy wpływu na większość trudnych sytuacji, które nas spotykają, ale od nas zależy, jak się na nie przygotujemy. Gdy będziemy bez energii, słabi, zmęczeni, niewyspani, z negatywnym nastawieniem do napotykanych trudności, bez wsparcia innych, wówczas jest większe ryzyko, że zamiast poszukać konstruktywnego rozwiązania, sięgniemy po szybki sposób na rozładowanie napięcia, np. wypicie alkoholu czy zażycie innej substancji, zmieniającej świadomość.

Współcześni rodzice

Choć rodzice zazwyczaj chcą uchronić swoje dzieci przed uzależnieniami, nierzadko nie są dla nich dobrym wzorem. Zwłaszcza gdy sami mają problem z uzależnieniem lub prowadzą niezdrowy styl życia. Niektórzy rodzice, choć sami się przepracowują, nieprawidłowo odżywiają, nie dbają o aktywność fizyczną, sen i relaks, pesymistycznie i gwałtownie reagują na trudne sytuacje – starają się nauczyć dzieci zdrowszego sposobu funkcjonowania. Inni dorośli, świadomie, „by mieć spokój” pozwalają dziecku na odżywianie się fast foodami i słodyczami, nie zachęcają do ruchu, często także pozwalają korzystać z telefonu do późnych godzin nocnych. Pośpiech, stres, słabe więzi społeczne i szukanie przez rodziców szybkiej ulgi wpływa na kształtowanie negatywnych nawyków u dzieci²_.

Zdrowy styl życia to:

świadomy wybór diety i zdrowe odżywianie – dbanie o regularność i różnorodność posiłków, ich odpowiednią kaloryczność, nawodnienie organizmu, dobór wartościowych produktów spożywczych,
troska o zdrowie psychiczne – praca nad pozytywnym nastawieniem do życia, emocjami, stosowanie relaksacji, medytacji i tym podobnych sposobów łagodzenia stresów, a jeśli zachodzi taka potrzeba, korzystanie z pomocy psychologicznej czy psychiatrycznej,
aktywność fizyczna – regularne ćwiczenia, spacery, ruch na świeżym powietrzu obniżają, poprzez produkcję endorfin, napięcie, stres, poprawiają nastrój, pomagają dbać o prawidłową masę ciała,
higiena snu i odpoczynku – właściwa ilość snu i odpowiednie jego warunki, dobre proporcje między pracą/nauką a czasem wolnym. Brak właściwego odpoczynku to znaczący czynnik stresogenny, który wpływa także na rozwój depresji,
relacje – budowanie i podtrzymywanie więzi społecznych, które będą dla nas wsparciem w trudnych sytuacjach.

Wdrożenie zasad zdrowego stylu życia pomaga nie tylko chronić się przed chorobami cywilizacyjnymi, jak otyłość, cukrzyca czy nowotwory – które również są silnym źródłem stresu – ale ma związek z uzależnieniami. Wiele współczesnych badań potwierdza związek diety i zdrowego stylu życia z samopoczuciem i występowaniem czy nasileniem zaburzeń psychicznych, które także mogą zwiększać ryzyko uzależnień³.

Działania samorządu

Warto w środowiskach lokalnych podejmować działania mające na celu propagowanie zdrowego stylu życia i łączyć je z poszerzaniem świadomości mieszkańców, co do jego związku z ryzykiem rozwoju uzależnień. A zatem:

warto uświadamiać rodzicom, że rezygnacja z przyzwyczajania dzieci do zdrowego trybu życia to poważne zaniedbanie profilaktyki uzależnień. Można stworzyć np. kampanię „Rodzic daje dziecku siłę” pokazującą, jak poprzez kształtowanie zdrowych nawyków dziecko staje się odporniejsze na stresy, negatywny wpływ środowiska rówieśniczego, a przez to – na uzależnienia;
rodzice powinni pamiętać, że ich dzieci naśladują w zachowaniach, podejściu do życia i dbaniu o własny dobrostan osoby, które są dla nich najbliższe i najważniejsze. Jeśli sami będą prowadzą zdrowy tryb życia, jest duża szansa, że dzieci przejmą od nich prozdrowotne nawyki;
ważne jest podejmowanie prób rezygnacji z własnych nałogowych zachowań, np. palenia papierosów czy picia alkoholu w sposób ryzykowny lub szkodliwy.

Wdrażanie poszczególnych zasad zdrowego stylu życia często stanowi wyzwanie. W tym celu warto powoli i wytrwale wprowadzać zmiany w codziennej rutynie. Trzeba przyzwyczajać dzieci – od najwcześniejszych lat – do zdrowych zachowań:

warto zachęcać rodziców do pracy z dzieckiem nad następującymi aspektami:

– dbanie o ciało – o higienę, akceptację wyglądu i profilaktykę (badania kontrolne),
– zdrowy sen (nawet 10–11 godzin w wieku szkolnym, dorosły 7–8 godzin), w tym nauczenie dziecka sposobów wyciszania się przed pójściem spać,
– regularna aktywność fizyczna – najlepiej wspólnie z rodzicem czy nawet z całą rodziną. Poszukanie atrakcyjnych form aktywności dla dziecka, by to był dla wszystkich dobry czas, bez zmuszania do wykonywania aktywności, których dziecko nie lubi;
– rezygnacja z przetworzonej żywności i słodzonych napojów na rzecz wody i naturalnych soków, wspólne układanie menu zgodnie z zapotrzebowaniem energetycznym członków rodziny, wybieranie wartościowych, naturalnych produktów, bogatych w pełnowartościowe białka, węglowodany i tłuszcze. Ważne, by zwrócić uwagę na wysoką zawartość witamin, minerałów i błonnika pokarmowego. Zdrowa żywność obejmuje także bogate w witaminy i antyoksydanty warzywa i owoce;
– zmniejszenie czasu spędzanego przed ekranem, wskazywanie zdrowych alternatyw spędzania wolnego czasu;
– uczenie pozytywnego spojrzenia na świat, dystansu do siebie, zadaniowego podejścia do trudności życiowych, poszukiwania przyjemności i relaksu w konstruktywnych zachowaniach;
– wspólne aktywności, pasje, rozwijanie zainteresowań;
– doświadczanie wraz z dzieckiem tego, jak ważne są więzi społeczne, kontakty z rodziną i dobre relacje z otoczeniem;

można zorganizować warsztaty zdrowego odżywiania czy zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców tak, by całe rodziny zachęcać do dbania o dobrą kondycję fizyczną i psychiczną. A to z kolei będzie wsparciem w nauce korzystnych dla zdrowia nawyków;
warto też propagować na terenie gminy różne działania prozdrowotne, które wpisują się w szeroko rozumianą profilaktykę uzależnień i dążenie do zdrowego życia. Wspieranie trendów obejmujących rezygnację z wysokoprzetworzonych produktów i używek, zadbanie o aktywność fizyczną i medytację dla wyciszenia umysłu będzie procentowało zwiększeniem świadomości społecznej w dbaniu o zdrowie. Coraz więcej osób dostrzega, że unikanie alkoholu i innych używek nie tylko poprawia ich zdrowie, ale również jakość życia, relacje i zdolność do radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami⁴_.

Styl życia ma ogromny wpływ na ryzyko rozwoju uzależnień. Świadome budowanie zdrowych nawyków, odpowiednie zarządzanie stresem i pielęgnowanie pozytywnych relacji społecznych to kluczowe elementy profilaktyki. Współczesne trendy pokazują, że coraz więcej osób przedkłada zdrowie i równowagę nad krótkotrwałe poczucie ulgi i szybką gratyfikację. Warto pamiętać, że świadomość i profilaktyka to najskuteczniejsze narzędzia w walce z uzależnieniami.

Strategie JST