
Męska depresja jest silnie powiązana z ryzykiem uzależnień i może, przy dodatkowych czynnikach, prowadzić do stosowania przemocy. Świadomość i wiedza na temat tych zagadnień, ułatwia właściwe kierowanie działań profilaktycznych tak, by zapobiegać rozwojowi i skutkom depresji u mężczyzn.
Silny mężczyzna nie płacze, a już na pewno nie okazuje przygnębienia, nie ujawnia poczucia beznadziejności. Taki, wciąż funkcjonujący stereotyp męskich zachowań sprawia, że wielu mężczyzn nie przyznaje się do depresji. Dodatkowo, specyfika objawów jest u nich często inna niż u kobiet, co utrudnia rozpoznanie.
Jeszcze w latach 80. Ubiegłego wieku depresyjne zaburzenia nastroju były uznawane za typowe dla kobiet. Przewlekłe obniżenie nastroju, utrata zainteresowań, spadek energii i motywacji do działania, wyczerpanie, dolegliwości fizyczne, trudności z koncentracją uwagi, snem i apetytem, były wymieniane jako główne symptomy depresji (Pużyński, 2017). Działania profilaktyczne kierowano więc głównie do kobiet – na podstawie powyższych objawów. Dopiero dziesięć lat później, na podstawie badań w grupie mężczyzn, którzy przeżyli próbę samobójczą, zaczęto opisywać syndrom męskiej depresji. Poczuciu bezsensu życia – przed decyzją o jego zakończeniu – towarzyszył najczęściej nie smutek, lecz złość, rozdrażnienie i wzmożona aktywność. Często mężczyźni z badanej grupy byli – aż do próby samobójczej – bardzo aktywni, pracowali zawodowo, najczęściej nadużywali alkoholu. Stąd teoria, że objawy depresji u mężczyzn mogą być odmienne, zarówno ze względu na inną strukturę psychiczną, jak i stereotyp płci, w którym mężczyzna nie powinien okazywać smutku i załamania. Mężczyźni rzadziej mówią o swoim emocjonalnym cierpieniu i rzadziej szukają wsparcia czy pomocy. Niepokojące, że częściej i skuteczniej niż kobiety decydują się na rozwiązanie samobójcze (Chodkiewicz, Miniszewska, 2016). Jako charakterystyczne dla męskiej depresji można uznać tłumienie emocji, manifestację złości i agresji, objawy somatyczne, zachowania autodestrukcyjne, nadużywanie alkoholu oraz podejmowanie działań ryzykownych, które często utrudniają prawidłową diagnozę. Część mężczyzn może przejawiać typowe dla wcześniejszych opisów depresji objawy: smutek, bierność, odcinanie się od świata. Mężczyźni w mniejszym stopniu niż depresyjne kobiety mają subiektywne poczucie depresji, rzadziej ujawniają nerwowość, bojaźliwość, trudności z koncentracją uwagi czy poczucie niższości, rzadziej też koncentrują się na swoim stanie zdrowia czy wykazują obniżoną energię. Najwięcej takich symptomów, jak wykazały badania, zgłaszają otoczeniu w ostrym stadium depresji, przed planowaną śmiercią (Dudek, 2016). Niekiedy etapy męskiej depresji ze wzmożoną energią, pobudzeniem, rozdrażnieniem, agresją, pobudzeniem seksualnym, bezsennością przeplatają się z okresami obniżonego nastroju, poczuciem wyczerpania i obniżeniem libido. U mężczyzn z depresją obserwuje się wiele objawów somatycznych, np. ucisk w klatce piersiowej, kołatania serca, problemy gastryczne, wahania wagi ciała, problemy seksualne.
Rozpoznanie nieswoistych objawów męskiej depresji sprawia, że liczba cierpiących na to zaburzenie może okazać się podobna u obu płci. U mężczyzn cierpiących na depresję występuje, silniejsze niż u kobiet, powiązanie z ryzykiem rozwoju uzależnień (Dudek, tamże).
Depresja a uzależnienia
Depresja może być przyczyną uzależnienia lub jego skutkiem. Mężczyzna pod wpływem trudności życiowych, którym towarzyszy silny stres, cierpienie psychiczne lub upokorzenie, stara się nie ujawniać swoich uczuć i tłumi je poprzez uzależnienie, np. nadużywanie alkoholu. Pojawiają się wówczas objawy depresji: rozdrażnienie czy wybuchy gniewu. Dłuższa próba tłumienia uczuć pogłębia depresję, objawy rozwijają się i pojawiają nowe, a nieujawniany ból psychiczny przeszkadza w codziennym funkcjonowaniu. Wówczas może dojść do uzależnienia od substancji, której używanie przynosi chwilową ulgę. Rozwój uzależnienia pogłębia objawy depresji i poczucie bezsensu życia, co może prowadzić do prób samobójczych. Wysoki poziom impulsywności i agresywności, identyfikacja ze stereotypem silnego mężczyzny, a jednocześnie brak umiejętności stosowania technik radzenia sobie ze stresem, sprzyjają nadużywaniu alkoholu i rozwojowi depresji. Dla mężczyzn nie tylko nadużywanie substancji psychoaktywnych, ale również nałogowe zachowania mogą być pomocą w radzeniu sobie i ucieczce od trudnych uczuć (Sierota, 2023). Charakterystyczne jest tu współwystępowanie depresji z pracoholizmem, hazardem i uzależnieniem od gier komputerowych. Depresja oraz nadużywanie alkoholu współwystępują i wzajemnie oddziałują z problemami w sferze seksualnej. Zarówno wzmożenie popędu prowadzące do nawiązywania ryzykownych kontaktów, jak i zaburzenia erekcji czy impotencja mogą być zarówno przyczyną, jak i skutkiem depresji czy uzależnień. Bywa, że w przebiegu depresji jako sposób rozładowania napięcia pojawia się nałogowe uprawianie seksu, należące do uzależnień behawioralnych.
Rozpoznanie i leczenie depresji u mężczyzn, oprócz hospitalizacji po próbie samobójczej, najczęściej występuje przy terapii odwykowej lub pomocy przy uzależnieniach behawioralnych.
Depresja a agresja i przemoc
W depresji, szczególnie u mężczyzn, może dochodzić nie tylko do aktów autoagresji w postaci prób samobójczych, ale także do przemocy wobec innych. Dokonywanie przemocy zazwyczaj nie jest łączone z depresją, jednak wyniki badań sugerują związek między zachowaniem agresywnym a objawami depresyjnymi szczególnie, gdy dodatkowo występują inne zaburzenia (Krakowski, Nolan, 2017). W badaniach osoby z depresją okazały się być około trzykrotnie bardziej skłonne niż badani niewykazujący takich objawów do popełniania przestępstw z użyciem przemocy. Im większe było nasilenie objawów depresyjnych, tym większe ryzyko popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy. Trzeba jednak pamiętać, że ryzyko użycia przemocy przez mężczyzn z depresją zależy w dużym stopniu od innych czynników – na przykład poziomu impulsywności wynikającego z zaburzeń czy traumy doświadczonej w dzieciństwie. Wiadomo też, że choć bezwzględne powiązanie schizofrenii z zachowaniami agresywnymi i przemocą jest mitem, to jednak, gdy u osoby z rozpoznaniem tej choroby, diagnozuje się również silną depresję i nadużywanie substancji psychoaktywnych – związek faktycznie jest silny. Związek pomiędzy depresją a przemocą wobec bliskich często występuje też u osób doznających syndromu stresu pourazowego (PTSD), zwłaszcza w powiązaniu z używaniem narkotyków. Także u osób z objawami depresyjnymi dotkniętych jednocześnie demencją częściej występuje agresja fizyczna. W chorobie afektywnej dwubiegunowej nasilona agresja i przemoc występują zarówno w fazie maniakalnej, jak i depresyjnej. Istnieje też związek między objawami depresji a agresywnym zachowaniem dzieci i nastolatków. Symptomy depresji często są predyktorami późniejszego wystąpienia takich zachowań u młodych osób. Można zakładać, że depresja i przemoc współistnieją ze względu na czynniki leżące u ich podłoża, takie jak nadużywanie alkoholu czy substancji lub/i doświadczenie problemu alkoholowego czy przemocy domowej. Problemy z kontrolą impulsów, wynikające z używania substancji psychoaktywnych lub innych zaburzeń, także potęgują ryzyko przemocy. Ważny w kontekście depresji mężczyzn jest też – często bagatelizowany – problem stosowanej wobec nich przemocy domowej, zwłaszcza psychicznej, ale nie tylko. Warto przyjrzeć się takim sytuacjom jako czynnikom prowadzącym do depresji i uzależnień mężczyzn (Sierota, 2024).
Kierunki profilaktyki
Ważne jest propagowanie działań w kierunku badań przesiewowych, diagnozy depresji i innych zaburzeń psychicznych u mężczyzn, co umożliwi zastosowanie odpowiedniego leczenia. Przeprowadzenie przez specjalistę anonimowych ankiet (np. w formie online) pokaże zakres problemu w społeczności. Farmakoterapii w leczeniu depresji powinny bezwzględnie towarzyszyć działania rozwijające umiejętności psychospołeczne, co jest ważne przy współwystępowaniu depresji z tendencją do uzależnień i, niekiedy, do stosowania przemocy. Warto zachęcać i motywować mężczyzn, by brali udział w organizowanych na terenie gminy warsztatach umiejętności psychospołecznych oraz radzenia sobie ze stresem i obciążeniami w pracy. Konieczne są działania zapobiegawcze, uzupełniające profilaktykę uzależnień o tematykę męskiej depresji. Przykładem może być np. piąta edycja kampanii „Twarze depresji. Nie oceniam. Akceptuję”. Ważne też, by propagować konieczność zaangażowania partnerek i bliskiej rodziny w działania i pomoc mężczyznom przejawiającym pierwsze nieswoiste objawy depresji i często również początki uzależnień. Warto zwrócić działania także do środowisk zawodowych, zwłaszcza narażonych na silny stres. Praca jest dla większości mężczyzn głównym źródłem poczucia wartości, stąd duże obciążenia zawodowe albo porażki niejednokrotnie skutkują depresją i uzależnieniami. Warto uświadamiać lokalnym pracodawcom, że w ich interesie leży dbałość o zdrowie psychiczne pracowników, którzy cierpiąc na depresję i zmagając się uzależnieniem, pracują znacznie mniej efektywnie. Nadal, pomimo obserwowanych zmian w tym zakresie, konieczne są kampanie ułatwiające odchodzenie od stereotypu i kultu macho, pokazujące ich negatywne skutki w życiu mężczyzny, doznawanie silniejszego stresu i niekorzystnego wpływu na relacje. W jego miejsce konieczne jest tworzenie obrazu mężczyzny silnego, potrafiącego skutecznie radzić sobie z problemami bez agresji i przemocy, który ma odwagę mówić o uczuciach i korzystać z pomocy innych.
Podstawa to zrozumienie męskich objawów depresji
Bardzo ważne jest zwiększanie świadomości lokalnej społeczności w zakresie powiązań depresji u mężczyzn z uzależnieniami i przemocą oraz podjęcie konkretnych działań profilaktycznych. Depresja i uzależnienia w grupie mężczyzn to poważny problem o wysokim wskaźniku prób samobójczych zakończonych śmiercią. Zrozumienie męskich objawów depresji i ich powiązań z rozwojem uzależnień jest podstawą do wspierania mężczyzn w podejmowaniu decyzji w zakresie regulacji swojego nastroju, rozwoju umiejętności radzenia sobie ze stresem w sposób konstruktywny czy podjęciu leczenia. Konieczne jest zaplanowanie i wprowadzenie zintegrowanych działań profilaktyki uzależnień kierowanych do tej grupy ryzyka.
Agata Sierota
Bibliografia
Chodkiewicz J, Miniszewska J. (2016). Męska depresja – koncepcja, metody pomiaru i związki z zachowaniami samobójczymi. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 16.
Dudek D. (2016). Prawdziwi mężczyźni też płaczą, czyli czy depresja naprawdę jest kobietą? W: Dudek D., Rymaszewska J. (red.). Psychiatria pod krawatem. Warszawa: Medical Education.
Funes-Sokoła K. (2019). Depresja w uzależnieniach – ryzyko śmiertelności. Psychiatria po Dyplomie, 4. https://podyplomie.pl/psychiatria/33154,depresja-w-uzaleznieniach-ryzyko-smiertelnosci (dostęp 27.09.2024)
Krakowski M., Nolan K. (2017). Depressive Symptoms Associated With Aggression. Psychiatric Times, 34, 2, https://www.psychiatrictimes.com/view/depressive-symptoms-associated-aggression (dostęp 30.09.2024)
Pużyński Z. (2017). Depresje i zaburzenia afektywne. Warszawa: PZWL.
Sierota A. (2023). Męska depresja i uzależnienia. Świat Problemów,10, s. 12-14.
Sierota A. (2024). Pomijany problem – przemoc wobec mężczyzn. Niebieska Linia, 2 (151), 3-6.