Hazard jest na wyciągnięcie ręki, wystarczy kliknąć. Grają wszyscy: seniorzy, kobiety, nawet dzieci (choć w przypadku tych ostatnich nie jest to zgodne z prawem). Okazuje się przy tym, że wśród grających w internecie jest znacznie więcej problemowych hazardzistów w porównaniu z tymi, którzy grają tylko w lokalach stacjonarnych.
W grę wchodzą coraz większe pieniądze. Według raportu Ministerstwa Finansów dochody z legalnego hazardu w Polsce w 2022 roku wyniosły aż 59,3 mld zł, czyli o 18,1 mld zł więcej niż w roku 2021. Dla porównania – w 2017 roku było to 8,3 mld zł, natomiast w 2022 roku – 19,9 mld zł.
Jednocześnie wzrosła liczba osób korzystających z internetu. Tym bardziej warto mieć świadomość niebezpieczeństw związanych z hazardem online.
Nielegalny hazard a Kodeks karny
Pomimo wzrostu dochodów z legalnego hazardu rząd nadal walczy z obecnością nielegalnych operatorów na rynku online. Nie jest to problem wyłącznie polski – zmaga się z nim każde państwo. Nie ma bowiem skutecznych sposobów, by nielegalny hazard online zniknął. Służby ciągle blokują i ciągle odnotowują – na stronie https://hazard.mf.gov.pl – kolejne nielegalne strony z grami hazardowymi. Od kwietnia 2017 do dziś zgromadzono tam prawie 48 tys. adresów takich stron. Dla porównania – liczba legalnie działających w Polsce stron hazardowych to 211.
Walka z szarą strefą przypomina zabawę w kotka i myszkę ponieważ nielegalnie działający operatorzy często zmieniają tylko jedną lub kilka cyfr w adresie danej strony i w ten sposób w krótkim czasie pojawia się nowa domena. Przykład:
| 47793 | www.sgcasino-9883.com | 2024-12-05 06:19:31 UTC |
| 47792 | www.sgcasino-9863.com | 2024-12-05 06:19:23 UTC |
| 47791 | www.sgcasino-8327.com | 2024-12-05 06:19:14 UTC |
| 47790 | www.sgcasino-6272.com | 2024-12-05 06:19:06 UTC |
W roku 2020 firma EY opracowała raport w którym oszacowano, że w 2020 roku wartość obrotów w szarej strefie wyniosła 12,6 mld zł, co stanowiło 46,7 proc. całego rynku gier hazardowych online[1]2. Legalna część branży wygenerowała zaś 14,4 mld zł obrotu. Jak widać tylko z tych wyliczeń, skala problemu jest duża.
Jednocześnie, uczestnictwo w nielegalnej grze hazardowej stanowi także, zgodnie z Kodeksem karnym skarbowym, przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny od 12 tys. zł do ponad 4,8 mln zł. Jednak wielu graczy nie ma świadomości – ani tego, że gra nielegalnie, ani tego, że to jest karane. Strony nielegalnych operatorów nie różnią się bowiem niczym od innych stron. Najczęściej, choć serwery są zarejestrowane na Cyprze albo Malcie, są wyświetlane po polsku. Mają nawet informację na temat tego, co to znaczy „grać odpowiedzialnie”.
Hazard online a hazard tradycyjny
Tak legalne, jak i nielegalne gry hazardowe online stają się coraz powszechniejszą formą spędzania wolnego czasu. Dlaczego tak ważna jest świadomość nowych zagrożeń związanych z tą rozrywką? Dlatego, że w wielu badaniach zaobserwowano, iż to właśnie wśród grających w internecie jest więcej problemowych hazardzistów w porównaniu z tymi, którzy grają tylko w lokalach stacjonarnych.
Jak wspomina Magdalena Rowicka w publikacji Uzależnienia behawioralne. Profilaktyka i terapia, w 2008 roku Mark Griffiths i Andrew Barnes przeanalizowali podobieństwa i różnice pomiędzy graczami internetowymi i konwencjonalnymi (czyli grającymi w sposób tradycyjny – poza internetem) i wykazali, że gracze problemowi dużo częściej działają w internecie (77 proc.).
W 2009 roku Mark Griffiths i jego współpracownicy przeprowadzili pierwsze badanie na reprezentatywnej próbie graczy online (w Wielkiej Brytanii) i wykazali, że gracze internetowi różnią się od graczy konwencjonalnych pod względem zmiennych socjodemograficznych, tj. są to częściej młodzi, samotni mężczyźni, z wyższym wykształceniem i na wysokich stanowiskach. Analiza stopnia problemu według kryteriów diagnostycznych DSM IV wykazała, że problemowe granie można rozpoznać wśród 5 proc. graczy online i u 0,5 proc. graczy konwencjonalnych.
Do podobnych wniosków w 2016 doszedł Mariano Choliz – w badaniach, które objęły 1277 patologicznych hazardzistów będących w trakcie terapii uzależnień. Odkrył on znaczące zmiany, jakie nastąpiły pomiędzy rokiem 2012 (kiedy nastąpiła legalizacja hazardu internetowego w Hiszpanii) a przełomem lat 2014/2015. Czterokrotnie wzrosła wówczas liczba osób rozpoczynających leczenie z powodu patologicznego hazardu w badanych placówkach. Poza tym, co najważniejsze, blisko dziesięciokrotnie częściej, w stosunku do roku 2012, pacjenci wskazywali hazard online jako główne źródło swoich problemów (z 2,5 proc. w 2012 roku do 24,2 proc. na przełomie 2014/2015). Dla porównania, spadła liczba wskazań automatów losowych jako głównego źródła problemów (z 80,3 proc. do 65,7 proc.).
Hazard online w Polsce – dane statystyczne
Jak to wygląda w Polsce? W roku 2018 przeprowadzono badania na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie (n = 2000) dorosłych Polaków (15+). Ich wyniki mogą być wykorzystane jako punkt odniesienia dla kolejnych badań, ponieważ realizacja projektu zbiegła się z poszerzeniem oferty hazardowej online w Polsce.
W ciągu 12 miesięcy przed badaniem 4,1 proc. respondentów dokonało zakładów pieniężnych w grach hazardowych w internecie. Najczęściej wybierali gry liczbowe Totalizatora Sportowego, zakłady sportowe, zakłady sportowe dotyczące e-sportu lub sportu wirtualnego i gry karciane na pieniądze. Najrzadziej w internecie korzystano zaś z automatów losowych i zakładów na rynkach finansowych.
Zauważono także pewne prawidłowości – wśród graczy dominowali młodzi mężczyźni (istotnie częściej grały osoby poniżej 29. r.ż. niż osoby powyżej 50. r.ż.), pochodzący z małych miejscowości i wsi (istotnie częściej grali mieszkańcy wsi niż miast liczących 20–100 tys. i 200–500 tys. mieszkańców), z wykształceniem podstawowym, u których miesięczny dochód w rodzinie wynosił poniżej 3 tys. zł.
Hazard online bardziej uzależniający
Wyniki badań przeprowadzonych w Polsce także sugerują dużo wyższy potencjał uzależniający hazardu online niż hazardu stacjonarnego. A to powinno mieć przełożenie na politykę regulującą dostęp do tych gier, w tym dalsze wdrażanie zasad polityki odpowiedzialnej gry. Odsetek osób najprawdopodobniej z uzależnieniem od gier hazardowych online oszacowano bowiem aż na 26,8 proc. wszystkich graczy hazardowych online. Porównanie tego rezultatu z wynikami – zrealizowanego w tym samym czasie – ogólnopolskiego badania Fundacji CBOS dla wszystkich graczy hazardowych (głównie offline), gdzie odsetek osób z uzależnieniem wynosił 0,9 proc., jest alarmujące.
Istnieje wiele cech hazardu online, które sprawiają, że jest potencjalnie bardziej ryzykowny niż tradycyjna odmiana. Czynniki te obejmują zwiększoną dostępność, przystępność cenową, anonimowość – a zatem wszystko to, co decyduje, że człowiek może grać kiedy chce, gdzie chce, o każdej porze dnia, nie wychodząc z domu. Do tego dochodzą specyficzne cechy strukturalne gier online. Warto wymienić kilka takich cech (gry tradycyjne także mogą je wykazywać – niemal wszystkie z nich mają automaty, czyli tzw. jednoręcy bandyci):
- prawie wygrana – odnosi się do sytuacji, w których gracz był bardzo bliski sukcesu. Ma to miejsce np. wtedy, gdy np. na ekranie wypadają dwa identyczne symbole z trzech możliwych. Mechanizm ten jest typowy w zdrapkach albo wspomnianych już wcześniej automatach;
- nieregularne wzmocnienia – to sytuacja, w której na zmianę wygrywamy i przegrywamy. Gdybyśmy bowiem nie wygrywali, nie mielibyśmy motywacji do kontynuacji gry. Zaś mając w pamięci fakt wygranej, w momencie straty chcemy ją „odegrać”, bowiem takie sprzeczne sygnały dla mózgu najsilniej skłaniają do powtórzenia zachowania;
- tempo gry – im szybciej toczy się gra, tym łatwiej wpaść w rodzaj transu, utracić kontrolę nad graniem. Warto zwrócić uwagę, że w grach typu lotto trudno mówić o takiej cesze, ponieważ tempo gry zależy od nas – zaznaczamy na kuponie dane cyfry szybciej albo wolniej. Gra na automatach, gra w ruletkę sama narzuca zaś tempo i jest ono zazwyczaj szybkie;
- czas, który mija od obstawienia do informacji o tym, czy się wygrało – im krótszy czas, tym silniejszy potencjał uzależniający ma gra. Zupełnie inne emocje towarzyszą nam, gdy obstawiamy grę typu lotto i na wynik musimy poczekać dwa dni, a inne, kiedy informacja o wygranej lub przegranej ma miejsce po trzech minutach.
- atrakcyjność wizualna i dźwiękowa gry – im bardziej atrakcyjna dla danego człowieka, tym bardziej angażująca. Tu znów porównanie gry lotto i automatów jest najlepszą ilustracją: kupon lotto zazwyczaj jest niewielką, dwukolorową kartką, na której jedynie zaznaczamy wybrane cyfry. Automat to maszyna z szeregiem kolorowych obrazków, imitujących bohaterów przygód czy egzotyczne symbole – sama w sobie mocno angażuje nasze zmysły.
Hazard online a dzieci
Ostatnim elementem ilustrującym to, jak poważnym zagrożeniem jest brak kontroli nad hazardem online, są strony z grami dla dzieci. Ponieważ na nielegalnych stronach zazwyczaj nie trzeba się rejestrować, nie podaje się też informacji dotyczących wieku. Jedyną wymaganą informacją jest zwykle numer karty kredytowej, z której mają być pobrane środki do gry. W praktyce zagrać może każdy.
Czy dzieci i młodzież interesują się grami hazardowymi online? Legalnymi i nielegalnymi? Zbadano to siedem lat temu. W 2017 roku CBOS w badaniu Nastolatki w sieci hazardu alarmował, że osoby niepełnoletnie grają w kasynach online. We wnioskach z raportu czytamy: „wiekiem podwyższonego ryzyka, jeśli chodzi o hazard w internecie, jest 16 lat; symptomy zainteresowania wirtualnymi kasynami pojawiają się jednak znacznie wcześniej, już około 13., 14. roku życia. Zainteresowanie grami darmowymi wzrasta stopniowo wraz z wiekiem, natomiast w przypadku gier za pieniądze ma charakter skokowy – „wybucha” niejako wśród 16-latków, osiągając wówczas swoje apogeum. (…) Gra w internecie jest stosunkowo łatwa do ukrycia przed rodzicami – pomimo dobrych (według deklaracji badanych) relacji z dziećmi, bardzo często pozostają oni w tej kwestii w nieświadomości. (…) Specyfika hazardu internetowego sprawia, że ma on duży potencjał uzależniający. Jedynie co piąty badany nastolatek sytuuje się poza grupami ryzyka uzależnienia od hazardu, dwóch na trzech jest w różnym stopniu zagrożonych uzależnieniem, a odpowiedzi mniej więcej co dziesiątego sugerują, że już ma problem z hazardem”.
Warto podkreślić, że zdarza się, iż strony z hazardem – te, które są cynicznie kierowane dla dzieci – w żaden sposób nie komunikują, że jest to rozrywka dla dorosłych. Wręcz odwrotnie – szata graficzna bardzo często przypomina rodzaj kreskówki czy bajki, pełnej kolorów, niczym w dziecięcych książeczkach. Trudno się zorientować, że jest to strona z grami za pieniądze.
W trzeciej dekadzie XXI wieku stoimy przed coraz większym niebezpieczeństwem wynikającym z tego, że jako społeczeństwo nie mamy skutecznych środków, by zapobiegać nielegalnemu hazardowi online. Dlatego tak ważne jest, aby nagłaśniać informacje o skali tego zagrożenia.
Maja Ruszpel
Bibliografia:
e-Games. Gry komputerowe i P2W, dane empiryczne, analiza rynku uzależnienia, profile graczy. Badania wielonarodowe, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 2020.
Nastolatki w sieci hazardu – pogłębiona analiza zjawiska hazardu online z perspektywy grających nastolatków jako grupy szczególnie narażonej na zagrożenia będące jego skutkiem, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2017.