Co wiemy o przemocy psychicznej? Czy umiemy rozpoznać przejawy tego rodzaju przemocy? Czy wiemy, jakie są konsekwencje przemocy psychicznej wobec dzieci? W jaki sposób możemy zareagować, gdy jesteśmy świadkami przemocy? Co zrobić, aby pomoc osobom doznającym przemocy psychicznej była skuteczna? Na te i wiele innych pytań poszukiwali odpowiedzi prelegenci i uczestnicy konferencji pn. „Przemoc psychiczna” zorganizowanej przez Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej.
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej przy współudziale Samorządu Województwa Mazowieckiego zorganizowało 5 września konferencję pn. „Przemoc psychiczna”. Wydarzenie było skierowane do przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, ośrodków pomocy społecznej, sądownictwa, placówek oświatowych, organizacji pozarządowych oraz instytucji i osób, które na co dzień mają do czynienia z tematyką przeciwdziałania przemocy domowej. Elżbieta Bogucka-Lityńska zastępca dyrektora ds. społecznych MCPS podkreślała, że tematy zaproponowane na konferencji miały na celu pokazanie, w jaki sposób możemy działać, aby chronić osoby doznające przemocy psychicznej. W jaki sposób oddziaływać na sądy, jak wygląda praca kuratorów i co możemy zmienić w obszarze dostrzegania form przemocy innej niż fizyczna.
Przemoc psychiczna – jaka jest każdy widzi?
Organizatorzy konferencji, prelegenci oraz słuchacze skupiali się na przyglądaniu się problemom związanym z przemocą psychiczną: rozpoznawaniu jej symptomów, rozróżnianiu jej form w dobie cyfrowej, mechanizmów zatrzymujących w przemocowej relacji, sposobów jej udowodnienia, a także możliwości ochrony przed przemocą psychiczną. Eksperci w dziedzinie prawa, psychologii i aktywistki społeczne m.in. sędzia Anna Maria Wesołowska, dr Joanna Stojer-Polańska, Aleksandra Szewera-Nalewajek, Katarzyna Dacyszyn, Piotr Mosak podczas prelekcji, warsztatów oraz panelu dyskusyjnego podkreślali, że przemoc psychiczna jest często ukryta i może mieć zarówno bezpośrednie, jak i odroczone, długofalowe skutki dla osób, które jej doznają. Osoby doświadczające przemocy psychicznej często cierpią w milczeniu, mogą nawet nie identyfikować krzywdzących zachowań jako przejawów przemocy psychicznej. Krytykowanie, manipulowanie, moralizowanie, wyśmiewanie, np. „Na twoim miejscu inaczej bym zrobiła, ale ty jeszcze życia nie znasz, głupia jesteś i tyle”, „Nic z ciebie nie będzie”, „A co tu tak cuchnie, jak w chlewie, weź się ogarnij”, „Jak można być tak naiwną i tak dawać się wykorzystywać?”. Słowami można smagnąć jak biczem. Powstają przy tym drobne rany, zadrapania, które jednorazowo można zaleczyć plasterkiem. Jednak, gdy powstają przez dłuższy czas, jedna po drugiej, zaczynają obficie krwawić. Takie przemocowe słowa i gesty ranią, wyśmiewają, powodują, że obniża się poczucie własnej wartości, osłabia wiara we własne kompetencje, pojawia się lęk, wyczerpują zasoby, z czasem osoba słabnie i nie umie lub nie daje rady się bronić. Borykają się w konsekwencji z problemami natury fizycznej, emocjonalnej, psychicznej oraz chorobami somatycznymi.
Od manipulacji, po gaslighting i cyberprzemoc
Zakres tematów związanych z przemocą psychiczną był szeroki i każda z obecnych na konferencji osób mogła znaleźć obszary, które ją najbardziej interesowały oraz zebrać cenne informacje i doświadczenia, jakie będzie mogła wykorzystać w swojej pracy zawodowej.
Zagadnienia, nad którymi pochylali się uczestnicy konferencji to m.in. formy i przejawy przemocy psychicznej – czy umiemy je rozpoznać i właściwie zdefiniować?, jak w odpowiedni sposób na nie zareagować?, cyberprzemoc jako niezwykle raniąca i dotykająca przede wszystkim młodych ludzi forma intencjonalnego krzywdzenia, przemoc z perspektywy przestępczości nieujawnionej, jak komunikować się w duchu Porozumienia bez Przemocy oraz bardzo ważny aspekt – udowodnienie znęcania psychicznego.
Psycholożka Dagmara Mrzewa z Fundacji Słonie na Balkonie, prowadząc warsztaty dotyczące cyberprzemocy podkreślała, że przemoc jest obecna w różnych obszarach i środowiskach, a w dobie cyfrowej dotarła także do sieci, mediów społecznościowych, komunikatorów, platform informacyjnych. Do słowa „przemoc” dodaliśmy tylko przedrostek „cyber”, bo raniący i degradujący zdrowie psychiczne wpływ przemocy psychicznej na osoby krzywdzone jest taki sam w świecie wirtualnym i w świecie zewnętrznym. Jako dorośli musimy zaakceptować to, że przestrzeń internetowa jest dla młodzieży bardzo ważna, to tam realizują jedną z najważniejszych potrzeb nastoletniego okresu rozwojowego – potrzeba przynależności i akceptacji, co wiąże się z chęcią bycia zauważonym, ważnym, budowaniem relacji i identyfikacją z grupą społeczną. Dlatego dyskusja toczyła się nie wokół tego, co możemy zrobić, żeby nastolatki nie spędzały długich godzin w sieci, tylko – co możemy zrobić, żeby dla dzieci kontakt z internetem był bezpieczny. Wydarzenie miało na celu podniesienie świadomości społecznej na temat nie do końca identyfikowanego problemu przemocy psychicznej i zachęcenie do zdobywania wiedzy o różnych formach i przejawach tego zjawiska. Katalog form krzywdzenia niestety nieustannie się poszerza. Przemoc psychiczna jest trudna do udowodnienia, zwłaszcza gdy osoby stosujące przemoc psychiczną osaczają osobę krzywdzoną i dbają, by nie było świadków. Przemoc psychiczna i emocjonalna nie pozostawia widocznych śladów na ciele, ale odciska swoje piętno na psychice, doprowadzając do zaburzeń psychicznych, załamania nerwowego, samookaleczeń, depresji, a nawet podejmowania prób samobójczych. Gdyby postawić pytanie, kto wie, w jaki sposób bronić swoich granic, godności i dochodzić swoich praw w sytuacji doświadczania mowy nienawiści, krytykowania, manipulowania, wyszydzania, hejtowania, szantażu emocjonalnego, wzbudzania poczucia winy, publicznego upokarzania, gróźb, krzyku i słownego degradowania, z pewnością kilka z przytoczonych sytuacji zidentyfikowalibyśmy jako przemoc psychiczną. A to nie jest cały katalog przejawów przemocy psychicznej. Dodatkowo, gdy zdamy sobie sprawę z faktu, że wymienione zachowania dotyczą bliskich relacji – stosują je osoby wobec swoich partnerek/partnerów, rodzice wobec dzieci, dorosłe dzieci wobec starych rodziców, to okaże się, że mamy dużo do zrobienia w kwestii poszerzania świadomości społecznej, edukowania i promowania pozytywnych postaw, form komunikacji, np. w duchu Porozumienia bez Przemocy, kampanii społecznych, np. Dzieciństwo bez Przemocy 2024, zwracania uwagi na zagrożenia związane z cyberprzemocą i hejtem, a także na ważność pomocy i wsparcia dla osób dotkniętych tym zjawiskiem.
Wzmacnianie świadomości społecznej
Na konferencji głośno wybrzmiała pilna potrzeba zwiększenia świadomości społecznej na temat przemocy psychicznej, edukacji w zakresie rozpoznawania jej symptomów, udzielania ochrony i wsparcia dla osób doznających przemocy psychicznej oraz działań profilaktycznych i prewencyjnych, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. I tu otwiera się pole do działania dla samorządów gmin i miast.
Warto w swoich lokalnych społecznościach zorganizować kampanie społeczne i edukować na temat przemocy, także psychicznej i emocjonalnej. Warto także zainwestować czas i środki na szkolenia dla pedagogów, nauczycieli opiekunów dzieci w przedszkolach i szkołach, aby poszerzać wiedzę dotyczącą symptomów przemocy psychicznej, zwracania uwagi na niepokojące sygnały w zachowaniach uczniów, które nogą świadczyć o tym, że dzieci są krzywdzone, także sposobów reagowania i udzielania skutecznej pomocy osobom, które zmagają się z konsekwencjami przemocy psychicznej ze strony najbliższych im osób.
Ponadto gminy mogą przeznaczyć środki na rekomendowane programy profilaktyczne, które będą wzmacniały zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży, budowały atmosferę wzajemnego wsparcia i uczyły, jak dbać o swój dobrostan, stawiać granice z szacunkiem, edukować w kwestiach poszanowania praw czlowieka i godności własnej i innych.
Ważną kwestią jest także zapewnienie bezpłatnej pomocy specjalistów – psychologów, prawników, psychiatrów, psychoterapetów, interwentów kryzysowych dla osób pokrzywdzonych przemocą. Wsparcie działających w tym obszarze lokalnych organizacji pozarządowych czy stworzenie w gminie bezpiecznego miejsca, gdzie osoby doznające przemocy, w tym przemocy psychicznej, będą mogły uzyskać wsparcie i pomoc. Przemoc psychiczna może być trudna do zauważenia przez osoby, które w domu rodzinnym doświadczały tego rodzaju przemocy. Często w życiu dorosłym borykają się z ogromnymi problemami emocjonalnymi, mają trudności w budowaniu relacji, wchodzą w relacje, które je niszczą albo idąc wzorem krzywdzących zachowań rodziców, sami także krzywdzą swoje dzieci. Można przerwać ten cykl przemocy międzypokoleniowej, tylko potrzeba do tego wiedzy, świadomości, pracy nad sobą, nierzadko w gabinecie psychoterapeuty. Stąd tak ważne jest edukowanie, pokazywanie dobrych wzorców, dobrych praktyk, konferencji i szkoleń dotyczących obszaru przeciwdziałania przemocy. Warto zrobić wszystko, co możliwe, by przerwać ten transgeneracyjny przemocowy przekaz.