Socjoterapia jest skuteczną metodą wsparcia dla dzieci i młodzieży, które zmagają się z trudnościami emocjonalnymi i społecznymi. Choć termin może być mniej znany niektórym urzędnikom gminnym, jest to istotne narzędzie w budowaniu zdrowego środowiska dla młodych ludzi. Przybliżamy podstawowe informacje na temat socjoterapii i wskazujemy, kiedy i dlaczego warto rozważyć skierowanie dziecka na takie zajęcia.
Socjoterapia to metoda psychologiczno-pedagogiczna, która skupia się na wspieraniu dzieci poprzez tworzenie korygujących doświadczeń w grupie rówieśniczej. Jej celem jest poprawa emocjonalnego funkcjonowania dziecka, podniesienie samooceny oraz rozwój umiejętności społecznych. Zajęcia socjoterapeutyczne pomagają dzieciom lepiej radzić sobie z emocjami, poprawiają relacje z innymi i wspierają je w przezwyciężaniu trudności w nauce i życiu codziennym.
Struktura i zasady grup socjoterapeutycznych
Grupy socjoterapeutyczne działają w atmosferze bezpieczeństwa, życzliwości i wzajemnego szacunku. Dzięki jasno określonym zasadom i normom uczestnicy mogą poczuć się częścią wspólnoty, co jest kluczowe dla ich rozwoju. W takich warunkach dzieci uczą się radzenia sobie z problemami psychospołecznymi i pracują nad swoimi deficytami emocjonalnymi. Grupy socjoterapeutyczne mają charakter zamknięty. Oznacza to, że w trakcie trwania procesu grupowego nie mogą do nich dołączać nowi uczestnicy.
Cele socjoterapii
Zajęcia socjoterapeutyczne mają na celu stymulację potencjału rozwojowego dziecka, co przekłada się na korzyści dla całej rodziny. Ich celem jest zapobieganie zaburzeniom emocjonalnym i behawioralnym, problemom zdrowotnym, a także zmniejszenie wpływu czynników ryzyka, które mogą prowadzić do niepożądanych zachowań.
Zajęcia socjoterapeutyczne, zgodnie z koncepcjami Zofii Sobolewskiej i Jacka Strzemiecznego, opierają się na ćwiczeniach i zabawach psychologicznych dostosowanych do potrzeb grupy, wieku uczestników oraz ich problemów. Diagnoza, która stanowi kluczowy element socjoterapii, jest kontynuowana na każdym etapie funkcjonowania grupy – ma charakter dynamiczny i relacyjny. Ciągła weryfikacja diagnozy pozwala na efektywne dostosowanie się do zmieniających się potrzeb grupy i poszczególnych uczestników.
Socjoterapia realizuje trzy główne cele:
Cele edukacyjne
- identyfikacja emocji i ich nazewnictwo: nauka rozpoznawania i opisywania własnych uczuć oraz emocji innych,
- rozwijanie zdolności do interakcji społecznych: wzmocnienie umiejętności budowania relacji i efektywnej komunikacji,
- opanowanie korzystnych technik komunikacyjnych: edukacja na temat skutecznych metod interakcji z innymi,zrozumienie wpływu środowiska rodzinnego i rówieśniczego na funkcjonowanie dziecka,
- uzyskanie wiedzy o dynamikach psychologicznych: wprowadzenie do podstawowych mechanizmów psychologicznych, które determinują ludzkie zachowania.
Cele rozwojowe
- zaspokojenie kluczowych potrzeb rozwojowych: wzmacnianie podstawowych potrzeb, takich jak poczucie bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji społecznej, afiliacji oraz samorealizacji,
- realizacja zadań rozwojowych: wspieranie dzieci w osiąganiu etapów rozwojowych odpowiednich dla ich wieku,
- wsparcie w okresach kryzysów rozwojowych: pomoc w trudnych momentach rozwojowych, zwłaszcza w okresie dojrzewania,
- kompensowanie braków rozwojowych: praca nad równoważeniem i nadrobieniem deficytów rozwojowych.
Cele terapeutyczne
- modyfikacja negatywnych przekonań o sobie: praca nad zmianą samopostrzegania w relacjach z rówieśnikami, dorosłymi i w kontekście wykonywania zadań,
- doświadczenia korygujące: tworzenie możliwości przeżycia pozytywnych doświadczeń, które zastępują wcześniejsze, negatywne,
- redukcja napięć emocjonalnych: pomoc w odreagowaniu zgromadzonych napięć i stresów emocjonalnych,
- wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa i wartości: budowanie stabilnego poczucia własnej wartości oraz bezpieczeństwa emocjonalnego,
- nauczanie nowych, zdrowych zachowań: wdrażanie konstruktywnych sposobów reagowania na różnorodne sytuacje życiowe.
Warto rozważyć skierowanie dziecka na socjoterapię, gdy zauważalne są u niego problemy w relacjach z rówieśnikami, trudności w wyrażaniu emocji, niska samoocena lub inne problemy emocjonalne. Socjoterapia jest szczególnie pomocna dla dzieci, które doświadczają kryzysów rodzinnych, mają trudności adaptacyjne w szkole lub przejawiają zachowania agresywne.
Czynniki terapeutyczne
Podczas prowadzenia grupy socjoterapeutycznej nie zawsze udaje się osiągnąć założone cele. Pojawiają się wyzwania, takie jak motywacja uczestników do pracy czy problemy w interakcjach, zarówno między uczestnikami, jak i z liderem grupy. Nieujawnione wcześniej obawy, lęki o pozycję w grupie, a także różnice temperamentalne i charakterologiczne mogą prowadzić do zachowań zakłócających poczucie bezpieczeństwa i zaufanie.
Ważną rolę odgrywa tutaj postawa socjoterapeuty, który moderuje zachowania w grupie. Istnieją trzy kluczowe elementy, na które warto zwrócić uwagę na każdym etapie pracy grupy:
- Tolerancja dla emocji dziecka. Zezwalanie na przejawianie przez dziecko tzw. złego nastroju jest istotnym elementem procesu socjoterapeutycznego. Takie zachowanie, choć wcześniej nieakceptowane, jest ważne w pracy nad zmianą poprzez rozwijanie u dziecka świadomości siebie i dostarczanie narzędzi do regulacji emocji.
- Obiektywna postawa prowadzącego. Socjoterapeuta nie musi za wszelką cenę dążyć do bycia idealnym prowadzącym. Świadomość własnych ograniczeń i trudności może pomóc w innym spojrzeniu na grupę, motywując do pracy nad sobą i utrzymania obiektywnego podejścia. Pozwala to unikać patrzenia na uczestników przez pryzmat ich „złych” zachowań, a terapeuta staje się dla dziecka gwarantem bezpieczeństwa.
- Zrozumienie emocji dziecka. Dla dziecka, które w emocjach wypowiada swoje myśli, najważniejsze są przeżywane uczucia. Wysłuchanie emocji, a nie faktów, jest kluczowe, gdyż umysł pod wpływem silnych emocji nie jest zdolny do analizy sytuacji i kreatywnego rozwiązywania problemów. Napięcie musi zostać obniżone do akceptowalnego poziomu.
Takie podejście prowadzącego sprzyja budowaniu poczucia bezpieczeństwa. Grupa stanowi bezpieczną bazę dla uczestników, którzy po każdym trudnym momencie będą do niej powracać, by zyskać akceptację, zrozumienie i motywację do rozwoju i zmiany.
Rola urzędników gminnych
Urzędnicy gminni mogą odegrać kluczową rolę w promowaniu tego rodzaju wsparcia wśród lokalnych społeczności. Współpraca z placówkami oświatowymi, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi oraz organizacjami pozarządowymi może przyczynić się do skutecznego wdrożenia programów socjoterapeutycznych, które pomogą dzieciom w ich rozwoju. Socjoterapia to wartościowe narzędzie, które może znacząco poprawić jakość życia dzieci i młodzieży. Zrozumienie jej mechanizmów oraz korzyści płynących z uczestnictwa w zajęciach socjoterapeutycznych może pomóc urzędnikom gminnym w podejmowaniu decyzji o wsparciu najmłodszych mieszkańców swojej społeczności. Dzięki odpowiednio skierowanym działaniom możemy wspólnie budować lepsze, bardziej zrozumiałe i empatyczne środowisko dla wszystkich dzieci.
Joanna Graniger
Bibliografia
Sawicka K. (red.), Socjoterapia, MEN, Warszawa, 1998.
Vopel K., Poradnik dla prowadzących grupy, Jedność, Kielce, 2003.
Wilk M., Diagnoza w socjoterapii, GWP, Sopot, 2014.