XI Ogólnopolska Konferencja pn. Uzależnienie – Polityka, Nauka, Praktyka. Nowe paradygmaty i rozwiązania systemowe miała charakter międzynarodowy. Pozwoliła w szerszym kontekście przedstawić to, co dzieje się w Polsce i osadzić lokalne trudności na tle problemów globalnych.
Konferencja odbyła się 17–19 czerwca w Warszawie, była zadaniem zrealizowanym na zlecenie KCPU przez Fundację Res Humanae. Miała charakter hybrydowy, można ją było śledzić na kanałach Fundacji Res Humanae na Youtube’ie i Facebooku (sesje do odtworzenia po wejściu na stronę https://uzaleznienia2024.pl). Program obejmował tematy z wielu zakresów: przeciwdziałania uzależnieniom, zmiany systemowe, zagrożenia związane z używaniem nikotyny oraz możliwe rozwiązania tego problemu, wykorzystywanie przez samorządy prawa do wprowadzenia zakazu sprzedaży alkoholu w godzinach nocnych, kwestię ograniczenia reklamy alkoholu z punktu widzenia spożycia, zwłaszcza w grupie dzieci i młodzieży. A także tematy bieżące i „medialne” – zagrożenia związane z używaniem opioidów czy też standardy ochrony dzieci jako narzędzie ochrony przed przemocą (już niebawem wszystkie instytucje pracujące z małoletnimi będą musiały wprowadzić takie standardy).
Konferencję rozpoczął Wojciech Konieczny, sekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia mówiąc, że „sprawa uzależnień jest problemem globalnym, ale jest to również problem krajowy i problem lokalny. Tutaj nie ma określonej grupy docelowej czy określonego regionu – każde miasto, państwo, społeczność jest nią dotknięte”. Prelegent, nawiązując do specyfiki konferencji, odwołał się do kwestii profilaktyki, wskazując, że jest ona potrzebna w formie, która dotrze do młodego odbiorcy zanim wydarzy się tragedia. – Docierajmy tam, gdzie są młodzi ludzie w sposób nowoczesny, niech to będzie profilaktyka docierająca do nowoczesnych mediów. Bądźmy tam, gdzie oni są – apelował Wojciech Konieczny.
Jak wygląda przeciwdziałanie uzależnieniom na świecie?
Alexis Goosdeel, dyrektor Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCCDA) przybliżył zadania, jakie przyświecają tej organizacji od blisko 30 lat. Mówił m.in. o wnioskach na podstawie wieloletnich doświadczeń, ale i o przyszłych wyzwaniach, których Europa się obawia. Chodzi tutaj oczywiście o zagrożenie opioidowe. Nie ma konwencji zakazujących sprowadzania nowych substancji. Jeśli zaś chodzi o same uzależnienia, to sprawa rozbija się o ochronę jednostki i o prawa jednostki. Nie możemy zakazać tego, do czego człowiek ma prawo, nawet jeśli ten zakaz jest podyktowany dobrymi intencjami. W takim też duchu odbył się pierwszy z paneli konferencji pod opieką dr. Artura Malczewskiego z Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, z udziałem Dominiki Krois, ambasador RP przy Przedstawicielstwie Polski w Wiedniu, przewodniczącej 62. sesji Komisji ds. narkotyków Narodów Zjednoczonych, wspomnianego wcześniej Alexisa Goosdeela, dyrektora EMCDDA z Lizbony, Thomasa Kattau, byłego sekretarza Grupy Pompidou (międzynarodowej grupy ds. narkotyków i uzależnień powołanej przez Radę Europy) oraz dr. Piotra Jabłońskiego, Dyrektora Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Panel ten skupiony był wokół zagadnienia przyszłości międzynarodowej polityki narkotykowej.
Tematem kolejnej debaty stały się zmiany systemowe. Moderatorką tego panelu była dr Bogusława Bukowska zastępca dyrektora Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Panel niezwykle interesujący i istotny, jako że Polska boryka się właśnie z kryzysem w psychiatrii dziecięcej i młodzieżowej. A statystyki, w tym badania CBOS Młodzież 2021, jasno wskazują, że z kondycją psychiczną młodych Polaków nie jest dobrze. Dr Aleksandra Lewandowska, krajowa konsultant w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży mówiła o współpracy jako o kluczowym słowie w nowym modelu psychiatrii dzieci i młodzieży. Grzegorz Święch, przewodniczący Komisji Krajowej ZwiązkuZawodowego Pracowników Lecznictwa Psychiatrycznego i Uzależnień (ZZPLPiU) mówił o pozycji zawodu specjalisty psychoterapii uzależnień i instruktora terapii uzależnień w ochronie zdrowia. Natomiast Bartosz Kehl z KCPU opowiedział o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji dla profilaktyki i o tym, jak wyglądają prace nad tym zadaniem. Chodzi tu bowiem o zbudowanie standardów, które pozwolą jasno określić i uznać kompetencje osób zajmujących się zawodowo profilaktyką. Kłopot, z jakim mamy do czynienia obecnie, wynika m.in. z braku jednolitej ścieżki edukacyjnej dla realizatorów profilaktyki, za czym kryje się brak możliwości weryfikacji realizatorów.
Zagrożenia związane z używaniem nikotyny nie należą do przeszłości – jak mogłoby się wydawać – o czym przekonywali uczestnicy panelu moderowaneo przez prof. dr. hab. Marcina Wojnara z Warszawskiego UniwersytetuMedycznego. Padły tu konkretne pytania: Czy niezwykle efektywny marketing e-papierosów może doprowadzić do zahamowania schyłku palenia w Polsce? Leki, nikotyna, papierosy elektroniczne czy podgrzewany tytoń jako środki redukcji szkód palenia? Czy rzucanie palenia papierosów prowadzi do zmniejszenia zagrożenia rakiem płuca w Polsce?Te kwestie poruszył prof. dr hab. Witold Zatoński z Uniwersytetu Kaliskiego, a zmierzył się z tym tematem w kontekście następujących danych: rak płuca jest najczęściej diagnozowanym nowotworem złośliwym w Polsce (22 tys. zachorowań rocznie) oraz najczęstszą przyczyną zgonu z powodu nowotworu złośliwego (ponad 23 tys. zgonów rocznie). W dyskusji wzięli udział również dr Kinga Janik-Koncewicz z Uniwersytetu Kaliskiego oraz prof. dr hab. Napoleon Waszkiewicz z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.Kolejny blok – pod opieką Katarzyny Łukowskiej, zastępcy dyrektora Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom – poświęcono ograniczeniu dostępności i reklamy alkoholu jako strategii zmniejszenia spożycia. Dr Marta Zin-Sędek z KCPU opowiadała o wykorzystaniu przez samorządy gmin prawa do wprowadzenia zakazu sprzedaży alkoholu w godzinach nocnych. Marta Oleszczuk, również z KCPU, mówiła o tym, dlaczego ograniczenie reklamy alkoholu ma sens z punktu widzenia spożycia, zwłaszcza w grupie dzieci i młodzieży. Ostatnim głosem była sprawa wojny i alkoholu z perspektywy ukraińskich realiów. Mówiły o tym dr hab. Larysa Klymanska i dr Halyna Herasym z Politechniki Lwowskiej.
Opioidy – ważny i często dyskutowany temat
Czy grozi nam kryzys opioidowy i jak mu zapobiec? To tytuł wystąpienia dr. Wojciecha Kosmowskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy. W tej chwili oficjalne dane w USA wskazują, że 40 proc. amerykańskich rodzin jest dotkniętych problemem opioidowym. Nie wiadomo, jaka liczba takich rodzin znajduje się w szarej strefie. Prof. Adam Bisaga z Columbia University w Nowym Jorku przedstawił temat epidemii zgonów w USA z powodu przedawkowania narkotyków – dla polskiego odbiorcy interesujące mogło być to, że w Stanach Zjednoczonych mamy do czynienia z ewolucją podejścia do leczenia uzależnienia od opioidów, co może dać w przyszłości wzór do wystandaryzowanego postępowania także w Polsce (o ile, rzecz jasna, doszłoby do podobnego kryzysu). Ale to nie jedyne poruszone w tym panelu kwestie. Mowa była też o nowych syntetycznych opioidach w Europie i perspektywie unijnego systemu wczesnego ostrzegania. Czy istnieje realne zagrożenie epidemią opioidów w Europie? Temat zaprezentowała Joanna de Morais z Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii. Prof. dr hab. Jarosław Pinkas z Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego mówił o opioidach jako o nowym zagrożeniuzdrowia publicznego.
Z powyższą kwestią bezpośrednio powiązana jest tematyka redukcji szkód, która stanowiła kolejny blok tematyczny. Dr hab. Justyna Klingemann i dr Janusz Sierosławski (oboje z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie) mówili o pomieszczeniach bezpiecznego przyjmowania substancji psychoaktywnych jako formie redukcji szkód. O sytuacji osób migranckich mówiła – na bazie doświadczeń Mobilnego Serwisu Redukcji Szkód – dr Magdalena Ankiersztejn-Bartczakz Fundacji Edukacji Społecznej. Pojawił się też długo pomijany wątek pomocy osobom o specyficznych trudnościach – o dostosowaniu pomocy psychologicznej do potrzeb osób głuchych opowiedziała Karolina Smakowska z Fundacji Owiro.
Profilaktyka – różne kierunki rozwoju
W panelu dyskusyjnym Kierunki rozwoju profilaktyki udział wzięli prof. dr hab. Maria Deptuła z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, dr Szymon Grzelak z Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej, dr Małgorzata Piasecka z Uniwersytetu Jagiellońskiego, dr Robert Rejniak z Polskiego Towarzystwa Zapobiegania Narkomanii w Bydgoszczy oraz Piotr Szwędrowski z Fundacji Wypłyń na Głębię. Panelem tym opiekował się Bartosz Kehl, kierownik Działu Profilaktyki i Edukacji Publicznej KCPU. Sesją o przemocy wobec najmłodszych opiekowała się zaś Katarzyna Michalska z KCPU, pomysłodawczyni pamiętnej kampanii „Bo zupa była za słona”. Tematy, które poruszono, dotyczyły kilku sfer. Po pierwsze, standardów ochrony dzieci jako narzędzia ochrony przed przemocą. Mówiła o tym Renata Szredzińska z Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę. Po drugie, praktycznej realizacji założeń nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (tzw. ustawa Kamilka) i stosowania innych rozwiązań prawnych, służących przeciwdziałaniu przemocy wobec dziecka. Ten temat zaprezentowała Aneta Mikołajczyk z Biura Rzecznika Praw Dziecka. Dramat dzieciwykorzystywanych seksualnie przedstawiła natomiast Justyna Kotowska, zastępczyni przewodniczącego Państwowej komisji do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15. Mówiła m.in. o podwójnej wiktymizacji dzieci, które doznały przemocy przez polski system prawny.
Na konferencji gościli także przedstawiciele służb mundurowych. O zorganizowanej przestępczości narkotykowej mówił podinsp. Artur Klejn z Centralnego Biura Śledczego Policji; o trendach narkotykowych w Polsce, na podstawie danych policyjnych laboratoriów kryminalistycznych, opowiedziała podinsp. Małgorzata Galarda z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji, zaś wystąpienie podinsp. Pawła Rajkiewicza, naczelnika Wydziału do walki z przestępczością narkotykową Biura Kryminalnego KGP dotyczyło charakterystyki rynku narkotykowego.
Jak wynika z powyższej, syntetycznej relacji, XI Ogólnopolska Konferencja Uzależnienie – Polityka, Nauka, Praktyka. Nowe paradygmaty i rozwiązania systemowe, była jednocześnie wielowątkowa i spójna. Dotyczyła bezpieczeństwa i zdrowia każdego z nas.