W Gdańsku powstał pierwszy w Polsce przewodnik w ramach projektu wsparcia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. O szczegółach mówi dr Tadeusz Jędrzejczyk, zastępca dyrektora Departamentu Zdrowia w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego.
Jaki wpływ ma samorząd województwa pomorskiego na podtrzymanie dobrej kondycji psychicznej mieszkańców?
Nasze zaangażowanie dotyczące zdrowia psychicznego lokalnych społeczności odbywa się na kilku poziomach. Samorząd jest organem tworzącym podmioty zajmujące się psychiatrią albo właścicielem podmiotów, które realizują świadczenia.
Jak to wygląda w praktyce, od strony organizacyjnej?
Jednym z naszych celów – jeśli chodzi o zdrowie psychiczne dorosłych – jest zapewnienie odpowiedniego zaplecza infrastrukturalnego – pomoc w prowadzeniu oddziałów, inwestycje i remonty. To jest około sto łóżek szpitalnych i liczne miejsca leczenia ambulatoryjnego, które prowadzimy od lat. Wśród podległych nam podmiotów jest również Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień. Intensywnie wspieramy deinstytucjonalizację, a zwłaszcza – jeśli chodzi o dorosłych – tworzenie centrów zdrowia psychicznego. Do tej pory powstało ich sześć, planowane są kolejne. Wprowadzają one nowy sposób organizacji opieki psychiatrycznej, opartej na ciągłej opiece zdalnej. Chodzi o to, żeby uniknąć hospitalizacji pacjentów tak dalece, jak to jest możliwe. Krótko mówiąc, chodzi o alokację zasobów, którymi dysponujemy.
Jeśli zaś idzie o współpracę z organizacjami pozarządowymi w tym zakresie – co roku ogłaszamy konkurs, w którym te organizacje uczestniczą. Wniosków dotyczących zdrowia psychicznego zawsze jest sporo. Od wielu lat wspieramy psychoonkologię, czyli pacjentów z nowotworem, którzy wymagają wsparcia psychologicznego. Już samo rozpoznanie choroby nowotworowej jest wyzwaniem, a potem, w trakcie jej leczenia, pomoc psychologiczna jest bardzo często nieodzowna.
A jak wygląda ochrona zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży?
Trwa reforma opieki psychiatrycznej dzieci i młodzieży. Wprowadzamy jej nowy model, który zakłada stworzenie systemu opartego na trzech poziomach referencyjności. Podstawowym elementem trójstopniowego modelu są ośrodki środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży. Mamy ich w województwie 37, z tego 6 jest w naszych jednostkach samorządowych. Opiekę w poradniach zapewniają zespoły specjalistów złożone z psychologów, psychoterapeutów oraz terapeutów środowiskowych. Na drugim poziomie są poradnie zdrowia psychicznego dla dzieci albo oddziały dzienne – teraz tworzymy nowe oddziały albo rozszerzamy istniejące. Niedawno został uruchomiony oddział dzienny przy Wojewódzkim Szpitalu Psychiatrycznym im. prof. Tadeusza Bilikiewicza w Gdańsku, na Srebrzysku. Podobne są tworzone w Starogardzie Gdańskim i w Słupsku.
Na trzecim poziomie są oddziały leczenia zamkniętego – szpitale, które są obecnie przepełnione. Nie ma w nich miejsca dla dzieci. Dominuje w związku z tym idea, żeby opiekę zdrowia psychicznego dzieci utrzymać na poziomie środowiska, w którym przebywają. To zadanie jest w trakcie realizacji. Sprawdziło się, zresztą, w okresie pandemii. Wówczas Zarząd Województwa uruchomił projekt „Lepsza Przyszłość. Przeciwdziałanie zaburzeniom psychicznym dzieci i młodzieży”.
Na czym polega to przedsięwzięcie?
Chodzi o wczesną reakcję na pojawiające się problemy młodych pacjentów w obszarze zdrowia psychicznego oraz na przeciwdziałanie jego pogarszaniu się, tak aby uniknąć hospitalizacji osób niepełnoletnich w stacjonarnych oddziałach psychiatrycznych. Naszym celem jest nie tylko przeciwdziałanie zaburzeniom psychicznym dzieci i młodzieży, ale też wspieranie ich rodzin. Zwłaszcza tych zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym.
Pomysłodawcom – specjalistom ze wspomnianego szpitala wojewódzkiego – chodziło o budowanie mechanizmów radzenia sobie w sytuacji kryzysowej m.in. przez zwiększenie zaangażowania i wsparcia systemowego ze strony nauczycieli i pedagogów. Inicjatywa ta była odpowiedzią na wzrost liczby młodych pacjentów z depresją i zaburzeniami lękowymi, które nasiliły się w związku z pandemią COVID-19.
Projekt „Lepsza Przyszłość” jest adresowany do prawie dwóch tysięcy mieszkańców naszego regionu. W pierwszym roku jego funkcjonowania ze wsparcia skorzystało ponad siedemset osób. W ramach projektu został uruchomiony portal „Pomorskie dla Ciebie”, w którym jest dostępny czat interwencyjny.
Gdzie można go znaleźć?
Wystarczy wejść na stronę http://pomorskiedlaciebie.pl, by skorzystać z kompleksowego wirtualnego przewodnika – pierwszego tego typu w Polsce – pomagającego funkcjonować dzieciom w kryzysie psychicznym, ich rodzicom i nauczycielom.
Nasza inicjatywa programowa jest też m.in. odpowiedzią na częste próby samobójcze dzieci i młodzieży, nie tylko w naszym regionie. Jeśli chodzi o samobójstwa dokonane, w województwie pomorskim są to pojedyncze przypadki i nie ma wyraźnego trendu wzrostowego. To oznacza, że próby samobójcze spotykają się u nas z odpowiednią reakcją. Zdajemy sobie sprawę, że każda taka sytuacja może skończyć się poważnym uszkodzeniem ciała czy śmiercią. Słowem, wdrażamy wieloaspektowe działania pomocowe.
Jak to funkcjonuje na co dzień?
Dzieci i młodzież mogą korzystać z pomocy specjalistów poprzez wspomniany czat – zarówno w formie online (to nie jest to samo co telefon zaufania), ale też spotkać się twarzą w twarz. Przed nami wciąż jednak duży wysiłek, żeby zakorzenić wspomniany projekt w szkołach w naszym regionie, w pełnej wersji – edukacyjnej, prewencyjnej i interwencyjnej.
Jaki jest jego dotychczasowy zasięg?
Skorzystało już ponad 20 tysięcy użytkowników, w warsztatach i konferencjach wzięli udział nauczyciele z ponad 100 szkół różnych poziomów. Spora skala i wydatków, i udzielonej pomocy dotyczyła bezpośredniej interwencji wobec dzieci i rodzin w kryzysie oraz działań wspierających.
Chcę jeszcze dodać, że oprócz tego, o czym powiedziałem do tej pory, pracujemy również interdyscyplinarnie. Współpracujemy m.in. z Regionalnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej, a także z Departamentem Edukacji UM. Celem tej współpracy jest pogłębienie diagnozy sytuacji tak, aby zbudować środowisko nie tylko reagujące na istniejące już sytuacje kryzysowe, ale także zapobiegające im.
Dzisiaj złe relacje rodzinne, społeczne, problemy z uzależnieniami od substancji i od czynności (m.in. od korzystania urządzeń cyfrowych), zanieczyszczenie powietrza (nie możemy zapominać, że zanieczyszczone powietrze jest przyczyną chorób fizycznych, chorób układu krążenia, nie tylko oddechowego, udarów, nowotworów, ale również wpływa na zdrowie psychiczne), niska aktywność fizyczna dzieci i młodzieży mają ogromny wpływ na ich kondycję psychiczną.
Poradnie psychologiczno-pedagogiczne mają obowiązek współpracy ze szkołami, wspierania ich w zakresie dbania o zdrowie psychiczne uczniów. Stwarzamy więc warunki, aby ta współpraca, w ramach programu „Lepsza przyszłość”, była jak najpełniejsza.
Czy program obejmuje również studentów?
Nie, oferowany jest jedynie młodzieży do osiemnastego roku życia. Nie obejmuje tzw. młodych dorosłych, czyli osób pomiędzy 18. a 24. rokiem życia. Osobny program chroniący zdrowie psychiczne studentów jest wyzwaniem dla wyższych uczelni, które w większości nie są samorządowe – są publiczne i prywatne (autonomiczne). Akademicy są więc – jeśli chodzi o opiekę zdrowia psychicznego – poza kompetencjami urzędu marszałkowskiego. Pomoc społeczna dla studentów, w tym prewencyjna psychiatryczna, psychoterapeutyczna, jest w gestii uczelni. Kwestia zdrowia psychicznego młodych dorosłych – do ukończenia 30. roku życia – powinna zostać wskazana w kolejnej edycji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.
Czy w działaniach na rzecz ochrony zdrowia psychicznego w województwie pomorskim widać przykłady integracji jednostek samorządu?
Tak. Spotkania Pomorskiego zespołu ds. zdrowia psychicznego to żywe dyskusje, rekomendacje i postulowane interwencje. To rzeczywista platforma łącząca sektory ochrony zdrowia, edukacji, pomocy społecznej, gospodarki, sektora publicznego i przedstawicieli świata nauki, konsultantów i specjalistów oraz organizacji pozarządowych. Podam przykład: zdrowie psychiczne i kwestie uzależnień są ściśle ze sobą związane; osoby uzależnione mają często problemy natury psychicznej. Miasto Gdańsk jest osobnym samorządem, prowadzi izbę wytrzeźwień dla tych, którzy nadużyli alkoholu, a nie wymagają interwencji medycznej. I tu jest dobra współpraca pomiędzy naszą jednostką, szpitalem psychiatrycznym a izbą wytrzeźwień, która odciąża szpital od tych pacjentów z problemami psychicznymi, którzy nie wymagają hospitalizacji. Zaznaczam, że w naszym obszarze działania jest stała promocja instytucjonalnej pomocy dla osób w stanie wysokiej intoksykacji alkoholu. To jest ważna rola województwa.