W dniach 13-17 listopada odbyły się w Warszawie dwa sympozja z tego samego zakresu tematycznego – problematyki uzależnień – ale jednak różne: XI Międzynarodowa Konferencja Zaburzenia uprawiania hazardu i inne uzależnienia behawioralne oraz Ogólnopolska Konferencja Wspólne wyzwania, różnorodne podejścia w terapii uzależnień. Oba spotkania zostały zorganizowane we współpracy Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (KCPU) i Polskiej Fundacji Humanitarnej Res Humanae.
Uzależnienia behawioralne z różnych perspektyw
Zacznijmy od perspektywy naukowej, czyli od konferencji poświęconej zaburzeniom uprawiania hazardu
i innym uzależnieniom behawioralnym. Na początek postawmy pytania: Jak mierzyć i definiować problem z zaburzeniami kompulsywnymi? Czy definicje, jakie posiadamy, odpowiadają temu, co się dzieje w rzeczywistości? Pytania te – wprowadzające w dwudniowe obrady – zadała Agathe Mansueto z Uniwersytetu w Nantes we Francji.
Zatem, jak definiować problemy z niekontrolowanymi zachowaniami w społeczeństwie? Chodzi tu o spektrum zachowań uderzających w konkretnego człowieka, a w konsekwencji w jego otoczenie; mimo że dotykają jednostki, mają wpływ na cały system funkcjonowania danej społeczności. – Można je kontrolować i na nie wpływać – mówił dr Thomas Kattau, przedstawiciel Rady Europy z Grupy Pompidou.
Dla przypomnienia: podstawową misją Grupy Pompidou jest przyczynianie się do rozwoju skutecznej polityki antynarkotykowej; jej celem jest połączenie polityki, praktyki i nauki. Ponadto – grupa ta pełni rolę pomostową między krajami europejskimi i spoza UE oraz między organami międzynarodowymi odpowiedzialnymi za kwestie związane z narkotykami. Dr Kattau zobrazował działania regulacyjne – mające na celu zapobieganie ryzyku i szkodom związanym z hazardem i grami online.
Interesujące było spojrzenie prawnicze na uprawianie hazardu w odniesieniu do polskiego prawa. Temat
ten przybliżył dr hab. Grzegorz Skowronek z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Zwrócił uwagę na niewystarczający przepływ danych pomiędzy różnymi dyscyplinami. Jest to o tyle istotne, że na podstawie badań psychologicznych, które są mierzalnymi przesłankami, jasno widać, że wiek człowieka jest w pewnym sensie czynnikiem zachowań ryzykownych. Należy więc chronić zwłaszcza osoby młode – najbardziej narażone na ryzykowne zachowania. Prelegent zaznaczył, że badania psychologiczne to dana, będąca dla prawników znakiem, że potrzebne są ramy regulacji prawnej, której zadaniem byłaby nie penalizacja, lecz ochrona jednostki. Mówimy tutaj o sytuacji de lege ferenda; takiej, w której według postulowanego prawa – powinna zostać uchwalona jakaś zasada. Na przykład nakładające ograniczenia na reklamowanie zachowań hazardowych dedykowanych do mniej odpornych grup wiekowych, jakimi na pewno są osoby nieletnie. Grzegorz Skowronek odwołał się do hasła „Hazard ma być bezpieczny dla konsumenta”, ale za tym hasłem idzie pewna myśl, z której wyłania się kierunek podejmowanych działań. To znaczy musi powstać współpraca z branżą hazardową, która tworzyłaby bezpieczne środowisko.
Kolejnym czynnikiem ryzyka, do którego odwoływał się prelegent, była kwestia dostępności; jak ją ograniczać, gdy hazard przeniósł się dynamicznie do przestrzeni online.
Wspominane przeze mnie wystąpienia są jednymi z wielu interesujących prelekcji przedstawiających badania naukowe, ich interpretacje. Odwołam się jeszcze do referatu prof. Attili Szabo z Uniwersytetu Eötvösa Loránda w Budapeszcie, który prowadzi badania dotyczące możliwości uzależnienia od ćwiczeń, a w zasadzie przedstawił lukę pomiędzy diagnozami klinicznymi a badaniami. Wiele zależy od tego, czy mówimy o zaburzeniach, czy o objawach uzależnienia od ćwiczeń; wydaje się, że częściej mówimy o objawach niż o chorobie. Kiedy możemy mówić, że mamy do czynienia z problemowym zachowaniem? Po pierwsze wtedy, gdy mamy do czynienia z jakąś jednoznaczną szkodą dla własnego zdrowia, a po drugie – gdy występuje utrata kontroli nad zachowaniami; rodzaj głodu, który trzeba natychmiast zaspokoić. Można też przyjąć definicję akademicką mówiącą o tym, że musimy sobie daną czynność „dawkować” w coraz większych ilościach po to, aby zaspokoić wspomniany głód. Mówiąc krótko, zwiększać dawki dla uzyskania poczucia szczęścia.
Na konferencji poruszono też temat handlu kryptowalutami, przedstawiono badania dotyczące kwestii instrumentów finansowych i inwestowania pod kątem tego, czy są przejawem hazardu problemowego, czy też nowego typu uzależnienia. Oczywiście, nie można też było pominąć tematu problemowego korzystania z mediów społecznościowych.
Różne podejścia – jeden cel w terapii uzależnień
Druga konferencja – „Wspólne wyzwania, różnorodne podejścia w terapii uzależnień” – bogactwem tematycznym nie ustępowała pierwszej. Jednym z poruszonych na niej zagadnień „były kwestie związane z lecznictwem uzależnień w systemie opieki zdrowotnej. Dr n. med. Anna Depukat, która jest kierownikiem Biura ds. Pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, mówiła o wyzwaniach związanych z implementacją nowego modelu organizacji opieki psychiatrycznej w Centrach Zdrowia Psychicznego.
O wnioskach i rekomendacjach z prac zespołu ds. reformy lecznictwa uzależnień mówiła dr n. med. Bogusława Bukowska, zastępczyni dyrektora KCPU. Jego szef zaś, dr n. med. Piotr Jabłoński otwierając konferencję, mówił o tym, że wreszcie – po latach – problemy związane z uzależnieniami znalazły swoje miejsce w Narodowym Programie Zdrowia Psychicznego. Wspomniał także o odpowiedzialności środowiskowej, zawodowej w „tworzeniu jednego systemu pomocy człowiekowi”. Tym bardziej, że nie można ignorować tego, że czeka nas w najbliższym czasie fala zagrożeń. W Stanach Zjednoczonych w tej chwili liczba śmiertelnych ofiar opioidów przekroczyła już liczbę ofiar wypadków samochodowych. To jest problem, z którym kraje europejskie również będą musiały się zmierzyć.
Zarysowując zakres tematyczny konferencji, odwołam się do słów Justyny Rozbickiej-Stanisławskiej
dyrektor Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnień w Gdańsku: „Pacjentów, naszych klientów traktujemy holistycznie, działamy w kierunku redukcji szkód i dużym wyzwaniem jest zbudowanie kadry o elastycznym podejściu nieprzywiązanej do jednego sposobu prowadzenia pacjenta. Jest to szczególnie ważne, gdy zajmujemy się problemami związanymi z uzależnieniami behawioralnymi. Musimy pamiętać, że istotne jest dostosowywanie się do indywidualnych potrzeb pacjenta”.
Wielokrotnie podczas obrad wracał temat podwójnych diagnoz, bowiem nie są to już sporadyczne przypadki. Mówiono m.in. o schizofrenii paranoidalnej, nawracających zaburzeniach depresyjnych itp. Społeczność terapeutyczna potrzebuje silnego wsparcia psychiatrycznego. Z badań wynika, że około 70% osób ze schizofrenią paranoidalną używa substancji psychoaktywnych.
Oprócz wyżej przedstawionych zagadnień pojawił się też temat umiejętności, jakie powinien mieć terapeuta pracujący w terapii uzależnień. Dr n. biol. Jolanta Celebucka wymieniła m.in.: empatię, ciepło, szacunek, autentyzm, zaciekawienie życiem pacjenta, jasne cele – w świetle idei, że sprecyzowany plan działań pomaga pacjentowi. Prelegentka podkreśliła, że najważniejsza jest relacja terapeutyczna.
Wśród poruszanych tematów znalazły się ponadto różnorodne podejścia terapeutyczne w leczeniu dzieci i młodzieży. Przedstawiono model stacjonarnej terapii adresowanej do dzieci i młodzieży z rozpoznaniem zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania – spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych. Pojawił się też wątek rekreacyjnego i problemowego stosowania stymulantów w kontekście zachowań seksualnych. Poruszono też problem rozpowszechnienia samobójstw wśród osób używających i uzależnionych od alkoholu oraz sposoby oceny wystąpienia i przeciwdziałania zjawisku. Postawione zostało również pytanie: Jakie jest miejsce farmakologii w leczeniu uzależnień behawioralnych? Deklarowano m.in. powrót do badań nad możliwością wykorzystania środków psychodelicznych w lecznictwie uzależnień.
Wspomniane wyżej tematy to tylko niektóre z kilkudziesięciu poruszonych na konferencji. Wszystkie są
ważne i wnoszą nowe jakości. Dostarczyły także solidną porcję wiedzy uczestnikom obydwu konferencji.
Patrycja Guevara-Woźniak – dziennikarka, redaktor naczelna miesięcznika „Remedium”.
Tekst pochodzi z nr 12/367/2023 miesięcznika „Świat Problemów”.