Czy mam problem z alkoholem?

Zdjęcie ilurtacyjne / źródło Pixabay / fot. OurW… Foundation

Z badań wynika, że kilka milionów osób w Polsce pije problemowo, a około sześćset tysięcy zmaga się z uzależnieniem od alkoholu. Pierwszym, najtrudniejszym krokiem jest uznanie, że pijemy w sposób niewłaściwy. Jaką rolę mają tu do odegrania gminy?

Alkohol może relaksować, ułatwiać kontakty, sprzyjać odprężeniu i dobrej zabawie. Niestety, nawet w małych ilościach jest substancją toksyczną dla organizmu. Istnieje indywidualna, łatwo przekraczalna granica, pomiędzy piciem niskiego ryzyka, a tym, które prowadzi do poważnych konsekwencji. Zgodnie z zaleceniami Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom nie ma bezpiecznej, wolnej od ryzyka dawki alkoholu, najlepiej więc go unikać.

Picie ryzykowne to przekraczanie zalecanych maksymalnych dawek, jeszcze bez widocznych dla zdrowia i życia szkód, ale także picie w sposób, który zwiększa ryzyko rozwoju problemu, np. używanie alkoholu przez nastolatki. Jako picie szkodliwe określamy sposób używania alkoholu, gdy pojawiają się konsekwencje: zdrowotne, psychiczne, społeczne1. Istnieje sporo symptomów wskazujących na to, że picie staje się niebezpieczne i może doprowadzić do uzależnienia:

  • zwiększa się ilość i częstotliwość spożywania alkoholu. Pojawia się szukanie okazji i picie bez okazji, więcej alkoholu jest wypijane jednorazowo/tygodniowo, częściej dochodzi do upicia się i, w efekcie, złego samopoczucia;
  • alkohol spożywany jest w sposób nieodpowiedzialny, np. przy prowadzeniu pojazdu, w okresie ciąży, wraz z lekami wchodzącymi w reakcję z alkoholem, w czasie pracy czy opieki nad dziećmi;
  • alkohol staje się „lekarstwem” na stres, lęk, gniew, smutek, zmęczenie;
  • narasta oczekiwanie na sytuacje, kiedy będzie można spożywać alkohol, a które są dodatkowo celebrowane. Gdy nie ma możliwości napicia się, pojawia się niepokój;
  • picie wypiera inne przyjemności i zainteresowania, którym nie towarzyszy alkohol;
  • pojawia się tzw. klinowanie – usuwanie przykrych skutków picia w dniu poprzednim poprzez wypicie porcji alkoholu;
  • zdarzają się „urwane filmy” – niepamiętanie zdarzeń z czasu picia;
  • osoba pije pomimo nasilających się negatywnych konsekwencji: zdrowotnych (stany zatrucia, urazy, gorszy nastrój) czy społecznych (kłótnie z bliskimi, zaniedbywanie obowiązków rodzinnych, zawodowych);
  • otoczenie jest zaniepokojone i próbuje skłonić osobę pijącą do ograniczenia ilości i częstości spożywania alkoholu.

Bagatelizowanie wyżej wymienionych sygnałów prowadzi najczęściej do nasilenia problemu alkoholowego2. Rzetelnie przeprowadzona autodiagnoza sposobu picia może stać się początkiem zmian w tym zakresie.

Zalety i wady autodiagnozy

Często używane określenie autodiagnoza, rozumiane jako wynik przeprowadzonego testu jest mylące. Ważne jest podkreślenie, że samodzielnie wypełniane testy nie służą do rzetelnej diagnozy, ale autorefleksji, orientacji w problemie i decyzji o konsultacji ze specjalistą. Warto pamiętać, że zrobiony bez uprzedniego przygotowania test, podawanie nieprawdziwych odpowiedzi, kierowanych mechanizmem zaprzeczania i fałszowania rzeczywistości3 może upewnić wykonującą go osobę, że problemu nie ma. Autorefleksja w postaci testu ma wiele zalet w sytuacji, gdy poprzedza ją rzetelna edukacja. Ważne jest, by:

  • rozumieć znaczenie określeń: picie o niskim stopniu ryzyka, ryzykowne, szkodliwe, wreszcie – uzależnienie;
  • znać skutki picia w wyżej określony sposób;
  • mieć podstawową wiedzę w kwestii tego, na czym polega pomoc i mieć świadomość doboru różnych metod pomocy: terapia uzależnień, terapia redukcji szkód, wspomagająca farmakoterapia, grupy wsparcia, grupy samopomocy AA.

Po otrzymaniu wyniku testu konieczna jest zachęta do konsultacji ze specjalistą, by potwierdził diagnozę.

Przykładowe testy

Test Alcohol Use Disorders Identification (AUDIT), opracowany przez Światową Organizację Zdrowia, to skuteczne narzędzie przesiewowe, które może służyć autodiagnozie. Służy do identyfikacji ryzykownego, szkodliwego oraz nałogowego spożywania alkoholu. Składa się z 10 pytań, które obejmują trzy obszary: picie ryzykowne, szkodliwe i uzależnienie. Dzięki ok. 90-procentowej czułości i trafności test AUDIT umożliwia rzetelną ocenę problemu z alkoholem. Oczywiście, żeby test rozpoznawania zaburzeń związanych z piciem alkoholu był miarodajny, na wszystkie pytania trzeba odpowiedzieć uczciwie. Każda odpowiedź jest punktowana, a suma punktów pozwala ocenić stopień ryzyka. Treść testu, sposób wypełniania i klucz odpowiedzi są ogólnodostępne4. Najbardziej znanym testem autodiagnostycznym jest test baltimorski. Uważany jest za dość prosty, składa się z 20 pytań, na które trzeba odpowiadać tak/nie i pozwala orientacyjnie określić możliwość występowania problemów alkoholowych, bez różnicowania stopnia ryzyka.

Akceptacja problemu z używaniem alkoholu

Proces akceptacji jest często długi i trudny; obejmuje kilka faz: wahanie, rozważanie, potwierdzenie, afirmacja, rozstanie z alkoholem5. Czasem uzyskany wynik testu to pierwszy krok ku zmianom. Diagnozę musi postawić specjalista, więc kolejnym działaniem powinna być konsultacja z psychologiem, psychiatrą czy lekarzem rodzinnym. Potwierdzając problem, skierują oni osobę zgłaszającą się do właściwego miejsca pomocy. Ten krok nie jest dla osoby spożywającej alkohol łatwy, zazwyczaj obawia się, że będzie zmuszona zaprzestać picia, na co nie jest gotowa. Proces akceptacji wymaga wysiłku i to nie tylko ze strony osoby pijącej, ale także otoczenia i terapeuty. Pijący najczęściej wypiera i neguje problem, ale specjalista pomaga zobaczyć te mechanizmy i dokonać właściwego osądu. Akceptację problemu ułatwia współczesne podejście poznawczo-behawioralne, wykorzystywane do leczenia zaburzeń związanych z używaniem alkoholu. Pokazuje ono, że picie nie jest „opanowującym nas demonem”, z którym trudno walczyć, ale niewłaściwym sposobem zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów, który można zmienić6.

Jak gminy mogą pomóc w rozpoznaniu problemu?

Do rozpoczęcia procesu akceptacji problemu niewłaściwego używania alkoholu potrzeba często punktu zwrotnego, który zmotywuje do refleksji i działania. Dla niektórych mogą być to narastające problemy zdrowotne, rodzinne, utrata pracy, kłopoty finansowe, ale może być to też wynik testu, który wskazuje na niewłaściwe używanie alkoholu.

  • Podstawą pomocy w rozpoznaniu problemu z alkoholem jest edukacja mieszkańców, dotycząca rodzajów używania alkoholu i ich skutków, objawów uzależnienia oraz dostarczanie informacji, gdzie szukać pomocy.
  • Szczególnie cenne będzie upowszechnienie testu AUDIT wśród mieszkańców, np. poprzez OPS-y, POZ-y, inne urzędy użyteczności publicznej.
  • Mieszkańcy mogą otrzymać dwa testy do wyboru – udostępnione na stronie gminy – które wypełnia się anonimowo, a wyniki samodzielnie interpretuje.
  • Po otrzymaniu interpretacji, powinny być dostępne wskazówki, jak postępować i gdzie można zwrócić się o pomoc7.
  • Warto zadbać o dodatkową motywację do wypełnienia testu, np. w postaci kodu otrzymywanego po odpowiedzi na wszystkie pytania, umożliwiającego wzięcie udziału w warsztatach zachowań asertywnych czy organizowanej na terenie gminy projekcji filmowej o tematyce uzależnień.

Niełatwo określić, kto ma problem z alkoholem i przewidzieć, która z osób spożywających alkohol się uzależni. Jedyną szansą, aby zapobiec rozwinięciu się cech uzależnienia, jest zaprzestanie picia lub przynajmniej ograniczenie go do poziomu niskiego ryzyka szkód. Propagowanie testów autodiagnostycznych przez gminy może pomóc mieszkańcom w rozpoznaniu problemu i decyzji do podjęcia takich działań. Dodatkową korzyścią z wypełniania testów, dotyczących używania alkoholu jest to, że gmina otrzymuje wyniki w postaci zbiorczej, zyskując orientację o zakresie problemu i jego nasileniu wśród mieszkańców, co ułatwia planowanie działań profilaktycznych.

Agata Sierota
  1. Cierpiałkowska L., Chodkiewicz Z. (2020). Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu. PWN, Warszawa ↩︎
  2. KCPU (2019). Czy moje picie jest już problemem? Broszura https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2024/11/Czy-moje-picie-jest-juz-problemem.-O-zaburzeniach-zwiazanych-z-uzywaniem-alkoholu-broszura.pdf (dostęp 22.06.2025) ↩︎
  3. Sierota A. (2025). Objawy i mechanizmy uzależnienia od alkoholu. https://www.strategiejst.pl/2025/06/08/objawy-i-mechanizmy-uzaleznienia-od-alkoholu/ (dostęp 24.06.2025). ↩︎
  4. Babor T.F. i in. (1996). Test rozpoznawania zaburzeń związanych z piciem alkoholu AUDIT, Publikacja Światowej Organizacji Zdrowia. PARPA, Warszawa ↩︎
  5. Woronowicz B.T. (2018). Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia. Media Rodzina, Poznań ↩︎
  6. Modrzyński R. (2025). Pokonać uzależnienie. Podręcznik terapeuty. Difin, Warszawa ↩︎
  7. Fudała J. (2007). Czy moje picie jest bezpieczne? Parpamedia, Warszawa ↩︎