Poczucie osamotnienia dotyka ludzi w różnym wieku. Choć samotność kojarzy się ze starością, odczuwają ją także osoby młode czy w średnim wieku, mający rodzinę i pracę. Współczesne problemy, brak więzi i łatwa dostępność alkoholu sprawiają, że jego używanie może stać się nawykowym sposobem na poprawę samopoczucia. Co mogą robić gminy, by zapobiegać poczuciu osamotnienia mieszkańców, zmniejszając w ten sposób ryzyko rozwoju uzależnienia od alkoholu?
Poczucie bycia samemu może budzić dyskomfort. Pojawia się smutek, niepokój, uczucie odrzucenia, przygnębienie.
- alkohol pozornie ułatwia kontakty, daje złudzenie więzi z innymi, bycia częścią grupy. Chwilowo poprawia samopoczucie, ale użyty w nadmiarze powoduje nieprzyjemne fizyczne i psychiczne skutki. Pojawia się kac i, często, jeszcze głębsze poczucie samotności;
- występuje typowy dla problemu uzależnienia mechanizm błędnego koła, który sprawia, że problemy, w których alkohol ma pomóc, nasilają się, a to powoduje dalsze picie1;
- nadmierne używanie alkoholu wpływa na relacje z bliskimi, niszczy zaufanie, poczucie bezpieczeństwa. Rodzina często odsuwa się od pijącego, co potęguje osamotnienie;
- osamotnienie sprzyja szukaniu okazji do picia alkoholu w towarzystwie, także w gronie osób słabo znanych, co rodzi groźbę zostania okradzionym czy wykorzystanym seksualnie;
- trzeba pamiętać, że picie alkoholu, nie tylko nie pomaga zwalczyć samotności, ale może prowadzić do wykluczenia społecznego, poprzez dalszy rozpad relacji, zaniedbanie pracy, a także problemy prawne i zdrowotne2.
Samotność i picie w świetle psychologii
W literaturze psychologicznej łączy się samotność z sięganiem po alkohol3. Poczucie osamotnienia jest różnie definiowane, ale podkreśla się subiektywność jego odczuwania, brak pożądanych relacji społecznych oraz towarzyszące temu przykre stany emocjonalne, które mogą prowadzić do zaburzeń zachowania i funkcjonowania. O ile samotność to brak fizycznej obecności innych, o tyle poczucie osamotnienia to subiektywny stan emocjonalny, który może być odczuwany także pomimo obecności innych i utrzymywania relacji. W kontekście ryzyka rozwoju uzależnienia można mówić o samotności społecznej i emocjonalnej, które w różnym stopniu mogą sprzyjać sięganiu po alkohol. Samotność społeczna to brak szerszych relacji społecznych i sieci wsparcia, które pomagają w codziennym funkcjonowaniu. Samotność emocjonalna to zaś brak bliskich, intymnych relacji, które są kluczowe dla poczucia bezpieczeństwa i akceptacji. Wyniki badań wskazują, że samotność emocjonalna w dużo większym stopniu niż samotność społeczna zwiększa ryzyko uzależnienia od alkoholu4. Analizy wykazały, że podwyższony poziom samotności emocjonalnej związany był z wyższym prawdopodobieństwem sięgnięcia po alkohol i większą jego dawką. Analizy sugerują, że osoby doświadczające tego rodzaju samotności często piją, by poradzić sobie z trudnymi emocjami, takimi jak smutek czy niepokój. Szukają ulgi, chwilowego złagodzenia przykrych uczuć. Samotność emocjonalna generuje głębsze niż samotność społeczna poczucie izolacji i może prowadzić do spirali negatywnych emocji oraz szukania destrukcyjnych sposobów radzenia sobie z sytuacją.
Czy samotność społeczna zawsze prowadzi do picia?
Poczuciu ograniczenia czy braku więzi może, ale nie musi towarzyszyć poczucie osamotnienia i tendencja do używania alkoholu. Badania dotyczące tych kwestii wskazują, że wyższy poziom samotności społecznej wiązał się z mniejszym prawdopodobieństwem picia i niższą liczbą drinków. Może to wynikać stąd, że brak czy ograniczenie relacji społecznych mniej wpływa na stan emocjonalny niż subiektywne poczucie braku więzi. Niektóre osoby, izolujące się od otoczenia, mogą konstruktywnie wykorzystywać bycie samemu na rozwijanie adaptacyjnych strategii, takich jak aktywność fizyczna czy rozwój zainteresowań. Samotność społeczna częściej łączy się z poczuciem bycia poza grupą, co nie zawsze przekłada się na poważne problemy emocjonalne. Poczucie samotności społecznej może skłaniać do unikania kontaktów międzyludzkich, co redukuje ryzyko picia w sytuacjach towarzyskich. Jednak wydaje się, że samotność społeczna może przekładać się na zwiększone ryzyko niewłaściwego używania alkoholu, gdy nie jest samotnością z wyboru.
Samotność dorosłych
Niechciana izolacja czy utrata więzi, np. rozwód czy śmierć partnera, często prowadzi do poczucia osamotnienia i może zwiększać ryzyko rozwoju uzależnienia. Osoby starsze, mieszkające samotnie nierzadko czują się opuszczone i niebezpiecznie łączą przyjmowane leki i alkohol. Syndrom pustego gniazda, gdy dzieci zakładają swoje rodziny, a zwłaszcza, gdy wyprowadzają się w odległe miejsce, może wywoływać poczucie osamotnienia, depresję i sprzyjać sięganiu po alkohol. Także będąc w związku wiele osób odczuwa osamotnienie w wyniku niedopasowania charakterów, rozbieżnych oczekiwań czy wypalenia relacji, co powoduje szukanie pocieszenia w piciu5.
Samotność nastolatków
Samotność emocjonalna i społeczna nastolatków może sprzyjać zachowaniom ryzykownym, związanym z używaniem alkoholu. Z badania „Młode głowy. Otwarcie o zdrowiu psychicznym” wynika, że 37,5 proc. uczniów ma poczucie osamotnienia6. Wynika to w dużej mierze z niewłaściwych relacji rodzinnych, ale często jest także wynikiem poczucia nieakceptacji czy odrzucenia przez rówieśników. W im mniejszym stopniu nastolatek czuje więź z rodzicami, tym bardziej poszukuje jej u rówieśników, co może sprawiać, że łatwo ulega ich presji, także dotyczącej alkoholu. Trzeba też zwrócić uwagę, że nastolatki chcą często nie tyle głębokich, co licznych relacji. Ilość znajomych w mediach społecznościowych, to współczesny wyraz sukcesu społecznego. Mała liczba kontaktów może wpływać na chęć zdobywania nowych znajomości, nie tylko przez uleganie presji wspólnego picia alkoholu, ale także poprzez inicjowanie takich sytuacji – gdy na przykład mało popularny nastolatek organizuje pod nieobecność rodziców imprezę z alkoholem dla znajomych7.
Działania gmin
W działaniach profilaktycznych, podejmowanych przez gminę, warto podkreślić i ująć wpływ samotności i osamotnienia na ryzyko rozwoju uzależnienia od alkoholu. Samotność nadal jest tematem tabu, stanem, który wiele osób ukrywa. Kampania społeczna „Odczarowanie samotności” z hasłem przewodnim: „Nie musisz pić, gdy jesteś sam”. mogłaby pokazać:
- możliwości, jakie daje bycie samemu, oraz zagrożenia wynikające z ryzyka sięgania w takiej sytuacji po alkohol,
- niedestrukcyjne sposoby radzenia sobie z samotnością i poczuciem osamotnienia.
Proponowane działania gmin:
- zaproszenie na spotkanie dyskusyjne ze specjalistą uzależnień – pt. „Od samotności do wykluczenia społecznego” – pokazujące, że okazjonalne picie (by złagodzić samotność) może łatwo prowadzić do poważnych skutków, a nawet wykluczenia społecznego;
- pokazanie problemów samotności prowadzących do sięgania po alkohol, na rożnych etapach życia:
– „Samotność nastolatka” – jak pomagać młodemu człowiekowi radzić sobie z poczuciem osamotnienia w sposób konstruktywny,
– „Samotność w związku” – jak odbudowywać relacje małżeńskie, by zmniejszać poczucie osamotnienia,
– „Koniec relacji i co dalej?” – jak radzić sobie po rozstaniu czy rozwodzie,
– „Jesień życia” – jak wspierać seniorów w rodzinie, by – mieszkając sami po śmierci współmałżonka – nie czuli się osamotnieni;
- ukazanie – np. na spotkaniu „Samotność – wybór czy konieczność?” – że w wielu sytuacjach można podjąć proste i skuteczne działania przełamujące problem osamotnienia, w tym zaproszenie mieszkańców na warsztaty pozwalające poznać metody radzenia sobie z poczuciem osamotnienia i samotnością;
- podjęcie tematu: „Wartościowa samotność”, co mogło by pokazać, że więcej czasu dla siebie daje możliwości rozwoju – np. poprzez uprawianie medytacji, jogi, ćwiczeń fizycznych, rozwój pasji, uczestniczenie w kursach, treningach umiejętności czy wydarzeniach kulturalnych;
- stworzenie w gminie grupy wsparcia: „Sami, ale razem”, w której osoby odczuwające osamotnienie mogłyby tworzyć nowe więzi;
- zachęcanie – poprzez ulotki czy broszury – do korzystania z pomocy psychologicznej w trudnych okresach osamotnienia, zapewniając obecność specjalisty w punkcie konsultacyjnym. Poczucie braku więzi może wynikać nie tyle z faktów (gdy osoba rzeczywiście w swoim otoczeniu nie ma bliskich, wspierających osób), ale także z nieprawidłowego spostrzegania zachowań społecznych czy nierealnych oczekiwań.
Proponowane przez gminę zajęcia grupowe, warsztaty czy wspólne inicjatywy mogą pomóc, także osobom niewłaściwie używającym alkoholu, w uzyskaniu poczucia przynależności i zmniejszeniu samotności społecznej. Takie działania mogą również budować sieć wsparcia społecznego i bycia w grupie niekoniecznie „wokół kieliszka”. Zrozumienie znaczenia poczucia samotności może pomóc w tworzeniu bardziej skutecznych akcji profilaktycznych i pomocy osobom niewłaściwie używającym alkoholu. Odpowiednie działania ze strony gmin, pozwolą nie tylko skuteczniej zapobiegać destrukcyjnemu sięganiu po alkohol, ale także wpływać na poprawę jakości życia osób zmagających się z problemem, ich bliskich i całej społeczności.
Agata Sierota
- Piątek K. (2005). Alkoholizm a zagrożenie wykluczeniem społecznym / Krzysztof Piątek. Wychowanie na co Dzień, nr 10/ 11 ↩︎
- Piątek K. (2005). Alkoholizm a zagrożenie wykluczeniem społecznym / Krzysztof Piątek. Wychowanie na co Dzień, nr 10/ 11 ↩︎
- Chodkiewicz J., Światkowska M. (2007). Poczucie osamotnienia a wsparcie społeczne i zadowolenie z życia u mężczyzn uzależnionych od alkoholu. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Psychologica, nr 11 ↩︎
- Schlauch R.C., Walsh B.E. (2024). Differential impact of emotional and social loneliness on daily alcohol consumption in individuals with alcohol use disorder. Drug and Alcohol Dependence, Volume 264, 1 ↩︎
- Sierota A. (2023). Uzależnienia a „wypalone” związki. „Świat Problemów”, nr 7-8 ↩︎
- Hordowicz M. (2024). Niebezpieczne związki: alkohol, seniorzy oraz leki. https://www.strategiejst.pl/2024/12/16/niebezpieczne-zwiazki-alkohol-seniorzy-oraz-leki/ (dostęp 16.05.2025) ↩︎
- https://mlodeglowy.pl/kompendium/jestem-mloda-osoba/samotnosc/ (dostęp 14.05.2025) ↩︎