Phubbing to połączenie słów phone i snubbing (lekceważenie). To pisanie esemesów, przeglądanie internetu, sprawdzanie godziny czy odbieranie telefonów w czasie rozmowy z drugą osobą. Korzystanie z telefonów komórkowych przez rodziców w obecności dziecka określane jest w literaturze jako phubbing rodzicielski. Upowszechnianie się takiego zjawiska oznacza, że higieny cyfrowej powinni uczyć się zarówno młodzi, jak i dorośli.
Jedną z pierwszych osób w Polsce, która zajęła się zbadaniem tego problemu, jest prof. Aneta Przepiórka z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W swojej pracy naukowej przyjrzała się phubbingowi w innych krajach, ale też przeprowadziła własne badania1.
Phubbing na świecie
Z analizy literatury zagranicznej, dotyczącej phubbingu rodzicielskiego wynika, że jest on zjawiskiem silnie wpływającym tak na samo dziecko, jak i na relację dziecka z rodzicem. Wyniki badań wskazują, że phubbing prowadzi do zaburzeń emocjonalnych u dzieci:
- dzieci powtarzają zachowania rodziców – badania pokazały, że ilość czasu, jaki dzieci poświęcają na korzystanie z mediów, była związana z ilością czasu spędzonego przed ekranem i nawykami rodziców (Hong i in., 2019). Innymi słowy, widać związek pomiędzy wzorcem korzystania z nowych technologii przez rodzica z modelowaniem takich samych zachowań u dzieci (np. Rupert i Hawi, 2017);
- rodzice, którzy używają telefonów podczas interakcji z dzieckiem, są mniej wrażliwi i słabiej reagują – tak werbalnie, jak i niewerbalnie – na prośby swoich dzieci;
- gdy rodzic korzysta z telefonu komórkowego podczas interakcji z dzieckiem, dziecko otrzymuje sygnał, że coś innego jest ważniejsze niż ono. Czuje się ignorowane i odepchnięte (Pancani i in., 2020). W efekcie dzieci odczuwają trudne emocje;
- dzieci, w reakcji, wyrażają frustrację i rozczarowanie, które objawiają się różnymi formami niewłaściwego zachowania lub wycofaniem się z wszelkich prób komunikowania się z rodzicami (Elias i in., 2020);
- dzieci i młodzież, którzy cierpią z powodu rodzicielskiego phubbingu częściej doświadczają depresji (Xie i Xie, 2020);
- efektem phubbingu rodzicielskiego jest poczucie odrzucenia u dzieci i młodzieży. Im silniejsze odrzucenie rodzicielskie, tym w mniejszym stopniu zaspokojona jest potrzeba przynależności. W efekcie rodzicielski phubbing jest związany z niższą satysfakcją z życia u adolescentów (Liu i in., 2020).
Badania polskie nad zjawiskiem phubbingu
Badania w Polsce realizowane były dwuetapowo – wzięło w nich udział 180 osób w wieku 14–20 lat. Uczestnicy odpowiadali na pytania dotyczące ich samopoczucia oraz oceny zachowań rodziców noszących cechy phubbingu.
Polskie badania potwierdziły, że takie zachowanie rodziców wpływa na szkodliwe korzystanie z telefonów przez ich dzieci. Przy czym – phubbing matki oddziałuje silniej niż phubbing ojca. Ponadto, częstsze korzystanie z telefonów przez rodziców w obecności dziecka przekłada się na wyższy poziom samotności i gorsze funkcjonowanie emocjonalne dziecka.
Jednoznacznie wskazano, że phubbing obojga rodziców wiąże się ze zjawiskiem problemowego korzystania z telefonu komórkowego u dziecka. Wynik ten odzwierciedla ideę modelowania społecznego zawartą w teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury (1977), zgodnie z którą uczymy się, obserwując innych, a następnie naśladując lub modelując to, co robią lub mówią, zwłaszcza gdy chodzi o ważne dla nas osoby.
Prezentowane badania wpisują się w szerszy obraz zależności, wskazujący, że phubbing rodzicielski jest istotnie skorelowany z zaspokojeniem podstawowych potrzeb psychologicznych, poczuciem własnej wartości i funkcjonowaniem emocjonalnym dziecka. Wskazują także, że problemowe korzystanie z telefonu przekłada się na gorsze funkcjonowanie emocjonalne. Jedną z najbardziej niepokojących jest informacja o tym, że nastolatki z niską samooceną, które doświadczyły wyższego poziomu phubbingu przez rodziców, były bardziej narażone na depresję niż nastolatki z wysoką samooceną.
Rozwiązanie: edukacja i higiena cyfrowa
Aby zapobiegać ryzyku uzależnień od telefonów wśród nastolatków, należałoby zacząć od edukacji cyfrowej rodziców i adolescentów, w tym nauki higieny cyfrowej, i wynikających z niej działań związanych z odpowiedzialnym i kreatywnym używaniem telefonów.
Warto przy tym podkreślić, że ideą higieny cyfrowej nie jest zakaz korzystania, ale działania skierowane przeciw korzystaniu z internetu bez określonego celu, w sposób nadmiarowy, odbywający się kosztem innych aktywności.
Maja Ruszpel
- „Problematyczne korzystanie ze smartfonu jako mediator pomiędzy phubbingiem rodziców a poczuciem samotności i funkcjonowaniem emocjonalnym. Badania dzienniczkowe adolescentów”, Katolicki Uniwersytet Lubelski, 2022-2023. ↩︎