Sprawdźmy, jak to jest realizowane w samorządzie województwa mazowieckiego. Jakiego typu działania społeczne podejmuje Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej, które jest realizatorem profilaktycznych działań samorządowych województwa mazowieckiego?
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej, jako regionalny ośrodek polityki społecznej na Mazowszu, realizuje zadania Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w zakresie polityki społecznej, m.in. dotyczące profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii. W ramach tej działalności opracowano Wojewódzki program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii województwa mazowieckiego na lata 2022–2025. Oczywiście przygotowanie takiego programu wynika z zapisu art. 21 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2021 r. poz. 2268, z późn. zm.), zgodnie z którym samorząd województwa zobowiązany jest do opracowania, aktualizowania i realizacji strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej stanowiącej integralną część strategii rozwoju województwa odnoszącej się m.in. do profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
Słabe i mocne strony
Kluczem do tego, jak trafić odpowiednimi działaniami w potrzeby lokalnej społeczności, jest analiza słabych i mocnych stron nie tylko wcześniej podjętych działań, ale i potrzeb danej społeczności. Mówimy tutaj o analizie SWOT, która w województwie mazowieckim została przeprowadzona pod kątem różnych uzależnień. W dokumencie umieszczonym na stronie https://mcps.com.pl/profilaktyka-uzaleznien/ możemy odnaleźć wymienione zarówno pozytywy, jak i niedociągnięcia, które jasno wskazują pole koniecznych działań społecznych. Wymienimy w tym miejscu tylko kilka. Zacznijmy od mocnych stron.
Mocne strony
- w skali ogólnopolskiej w województwie mazowieckim funkcjonuje najwięcej placówek leczenia uzależnienia od alkoholu i od kilku lat utrzymuje się wysoki odsetek pacjentów leczonych ambulatoryjnie,
- dostępna jest bogata oferta terapeutyczna dla osób uzależnionych i ich rodzin (większość placówek realizuje też programy ponadpodstawowe),
- poszerza się oferta pracy z osobami z zaburzeniami nawyków i popędów (w tym uzależnionymi od hazardu),
- zwiększył się odsetek osób objętych pomocą terapeutyczną w ramach terapii dorosłych dzieci alkoholików,
- dofinansowanie zadań pozaleczniczych Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia (WOTUW) na Mazowszu jest najwyższe w kraju, a WOTUW wykazuje duże zaangażowanie w zakresie doskonalenia pracowników,
- w ostatnich czterech latach zwiększyły się środki finansowe przeznaczone na stowarzyszenia i kluby abstynenckie,
- odsetek wypadków drogowych z udziałem uczestników ruchu będących pod wpływem alkoholu wśród wszystkich wypadków był w województwie mazowieckim wyraźnie niższy niż w całej Polsce. Zjawisko nietrzeźwości [wykrywane] na mazowieckich drogach zmniejszyło się w ostatnich latach w porównaniu z danymi z kraju,
- mniejsza liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach z udziałem uczestników ruchu będących pod działaniem alkoholu,
- wyraźnie malejąca tendencja w zakresie punktów sprzedaży alkoholu. Mniejsza dostępność napojów alkoholowych mierzona liczbą mieszkańców przypadających na punkt sprzedaży alkoholu,
- w ramach gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych największe wydatki przeznaczano na działania skierowane do dzieci i młodzieży,
- bogata oferta szkoleniowa dla różnych grup zawodowych działających na rzecz przeciwdziałania uzależnieniom i przeciwdziałania przemocy domowej w powiązaniu z problemem alkoholowym,
- liczna i dobrze wykształcona kadra szkoleniowa,
- duża liczba działań z zakresu profilaktyki uniwersalnej realizowanej przez gminy i powiaty oraz przez samorząd województwa,
- duża dostępność publikacji i materiałów edukacyjnych dotyczących profilaktyki uzależnień adresowanych do przedstawicieli różnych grup zawodowych,
- niższe wskaźniki używania marihuany wśród młodzieży szkolnej w porównaniu z innymi województwami w grupie wiekowej 15–16 lat,
- duża liczba placówek leczenia uzależnień oraz organizacji pozarządowych podejmujących działania w obszarze pomocy osobom z uzależnieniem,
- bogata oferta szkoleniowa,
- aktywna działalność zespołów interdyscyplinarnych,
- dostępność środków finansowych, które są wykorzystywane na przeciwdziałanie uzależnieniom,
- dostęp do Europejskich Standardów Jakości w Profilaktyce Uzależnień.
Jakie są zatem słabe strony?
- malejąca liczba placówek realizujących program opiekuńczo-wychowawczy obejmujący dzieci, których rodzice potrzebują wsparcia w zapewnieniu im właściwej opieki,
- wysoki odsetek gmin, w których dzieci nie mają dostępu do świetlic z programem socjoterapeutycznym,
- niedofinansowanie placówek wsparcia dziennego przez mazowieckie gminy,
- napoje alkoholowe pozostają najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży,
- okazjonalne picie alkoholu jest szeroko rozpowszechnione już wśród 15–16-latków.
- niewystarczająca liczba realizowanych programów z zakresu profilaktyki wskazującej, przeznaczonych dla młodzieży już sięgającej po środki psychoaktywne, pochodzącej z grup ryzyka,
- wysoki odsetek młodzieży przyznającej się do osiągania stanu upojenia alkoholowego,
- najczęściej realizowane są najmniej skuteczne – dla młodych ludzi – formy profilaktyki (pogadanki, festyny, spektakle i programy o nieznanej jakości),
- niski poziom realizacji przez gminy programów znajdujących się w bazie rekomendowanych programów profilaktyki i zdrowia psychicznego,
- działania profilaktyczne i terapeutyczne związane z FASD są podejmowane sporadycznie i tylko przez pojedyncze gminy (brak jakiejkolwiek placówki świadczącej pomoc specjalistyczną dla dzieci z FAS/FASD w ramach gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych),
- w ostatnich dwóch latach zmniejszyła się liczba punktów konsultacyjnych dla osób borykających się nie tylko z problemem uzależnienia, ale też przemocy domowej (o 8 proc.). Znacznie (o 43 proc.) zmniejszyła się liczba ośrodków interwencji kryzysowej. Liczba grup wsparcia spadła o połowę, a ogólna liczba uruchomionych przez GKRPA Niebieskich Kart zwiększyła się o 14 proc.,
- niestabilna polityka poszczególnych samorządów gminnych w zakresie finansowania placówek pomocowych dla ofiar przemocy domowej. W efekcie placówki te nie mają zapewnionej ciągłości funkcjonowania z roku na rok, co przekłada się na ograniczenie ich dostępności dla klientów,
- niewystarczający dostęp do wykwalifikowanej kadry terapeutycznej w mniejszych miejscowościach,
- wysoki wskaźnik przestępczości narkotykowej.
Głównym celem jest ograniczenie szkód związanych z problemami uzależnień
Wojewódzki program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii województwa mazowieckiego na lata 2022–2025 jest w dużym stopniu kontynuacją działań prowadzonych w ramach poprzednich wojewódzkich programów. Jego zadaniem jest integracja działań na rzecz profilaktyki uzależnień (alkohol, narkotyki, uzależnienia behawioralne) oraz wprowadzenie działań wynikających z założeń krajowej i europejskiej polityki społecznej – np. wsparcie środowiska abstynentów poprzez wzmacnianie roli środowiska lokalnego i więzi społecznych. Program wychodzi także naprzeciw zapisom Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021–2025, w którym po raz pierwszy pojawił się zapis dotyczący zintegrowanego przeciwdziałania uzależnieniom w celu operacyjnym nr 2. Wojewódzki program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii… stanowi odpowiedź na potrzeby mieszkańców Mazowsza i został opracowany na podstawie szczegółowej diagnozy wyżej wymienionych problemów zarówno alkoholowych, jak i narkotykowych w województwie mazowieckim oraz doświadczeń zdobytych w trakcie realizacji wcześniejszych programów.
Wielowymiarowość szkód powodowanych przez alkohol i narkotyki jest oczywista. Celem działań podejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego jest ograniczenie skali problemów powodowanych przez alkohol i narkotyki zarówno w grupie ryzyka, jak i w całej populacji. Chociaż problemy alkoholowe i narkotykowe występują w całej Polsce, to mają swoją regionalną specyfikę, dlatego wymagają działań zaplanowanych na poziomie lokalnym, w oparciu o lokalną diagnozę i zasoby.
Głównym celem Wydziału Profilaktyki Uzależnień jest ograniczenie szkód związanych z problemami uzależnień w województwie mazowieckim. Jak? To cała paleta działań, wśród których możemy wymienić organizację szkoleń i konferencji dla osób pracujących w systemie przeciwdziałania uzależnieniom oraz przeciwdziałania przemocy domowej w powiązaniu z problemem alkoholowym. To również prowadzenie działań edukacyjnych i informacyjnych, w tym kampanii na temat uzależnień (wymieńmy tutaj kampanię społeczną „Leki i alkohol” oraz „Dorośli dzieciom – Mazowsze na rzecz przeciwdziałania narkomanii”).
Co oprócz tego? Działania samorządowe skupiają się na wspieraniu działalności środowisk abstynenckich, współpracy z siecią ekspertów wojewódzkich do spraw informacji o narkotykach i narkomanii.
Poza tym samorząd wspiera oraz inicjuje badania dotyczące skali używania substancji psychoaktywnych oraz problemów wynikających z ich używania, a także uzależnień behawioralnych.
Warto też podkreślić znaczenie Wydziału Biura Edukacji Społecznej, do zadań którego należy prowadzenie współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego w Warszawie w zakresie przygotowania i realizacji rocznego programu współpracy z organizacjami pozarządowymi w ustawowym obszarze przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym. Efektem takiej współpracy są przede wszystkim dotacje dla organizacji pozarządowych na działania związane z profilaktyką uzależnień.
Patrycja Guevara-Woźniak – dziennikarka, redaktorka