Dlaczego kobiety piją w ciąży?

Zdjęcie ilustracyjne / źródło Unsplash / fot. freestocks

Spożycie alkoholu wśród kobiet w wieku rozrodczym wzrasta. W dodatku najnowsze badania wskazują, że nawet około połowa z nich, będąc w ciąży, może sięgać po kieliszek. Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom podkreśla, że nie ma bezpiecznej dawki alkoholu dla kobiet w ciąży, niezależnie od jej etapu. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne i eksperci zajmujący się tematyką FASD zalecają całkowitą abstynencję w okresie ciąży oraz karmienia piersią. Jakie działania trzeba podjąć, by zmniejszyć problem picia przez przyszłe matki?

Większość kobiet rezygnuje z picia, gdy tylko się zorientują, że są w ciąży. Wiadomo, że dla ciężarnych, które jeszcze przed zajściem w ciążę w sposób niewłaściwy używały alkoholu, podjęcie takiej decyzji nie jest łatwe. Jednak jest wiele kobiet w ciąży, które nie wykazują cech uzależnienia, a mimo to piją tak, jak wcześniej albo ograniczają jedynie częstotliwość czy ilość spożywanego alkoholu. Dlaczego tak się dzieje?
Badania CBOS z 2019 roku wykazały, że spożycie alkoholu wśród Polek ma tendencję wzrostową. Fakt spożywania alkoholu deklaruje aż 93 proc. kobiet w wieku rozrodczym, co zwiększa ryzyko narodzin dzieci z FASD/FAS1. Jako FASD określa się spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych, w tym wyróżnia się ciężkie zaburzenia FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy). Zespoły te manifestują się jako nieodwracalne uszkodzenia mózgu i układu nerwowego oraz wady wrodzone i opóźnienia rozwojowe. FAS objawia się zaburzeniami fizycznymi, psychicznymi i umysłowymi2. FASD to poważny problem zdrowotny, który może prowadzić do zaburzeń neurorozwojowych, trudności w nauce i funkcjonowaniu społecznym. Wczesna diagnoza jest kluczowa, dlatego w Polsce obowiązują oficjalne standardy diagnostyczne3.

Wyniki badań

Do tej pory trudno było oszacować rozpowszechnienie spożywania alkoholu przez kobiety

w ciąży. Wyniki różnych badań wskazywały na rozpiętość zjawiska w przedziale od

5–10 proc. do aż 39 proc., w zależności od metodologii i momentu badawczego4.

  • Badania przeprowadzone przez Instytut Matki i Dziecka, oparte na analizie markerów biochemicznych – np. glukuronid etylu (EtG) we włosach – wskazują na wyższą częstość spożycia niż deklaracje ankietowe. Oznacza to, że po alkohol może sięgać znacząco więcej kobiet niż deklaruje, a część z nich pije w sposób ryzykowny, narażając płód na poważne zaburzenia rozwojowe. 20 proc. badanych kobiet piła alkohol w sposób ryzykowny w ciągu trzech miesięcy przed ciążą. 32 proc. kobiet piło  w okresie pomiędzy zapłodnieniem a dowiedzeniem się o ciąży. Wywiad medyczny nie wykazał żadnego przypadku spożywania alkoholu w czasie ciąży, a w badaniu ankietowym 3 proc. badanych przyznało się do świadomego picia w tym okresie. Natomiast analiza stężenia EtG we włosach matki wykazała, że 50 proc. piło alkohol w czasie ciąży, a 10 proc. piło w znacznych ilościach5.
    Wyniki badań pokazują też problem braku informacji ze strony personelu medycznego; tylko 1/3 badanych kobiet w ciąży deklarowała otrzymanie od ginekologa zalecenia, by nie używać alkoholu w czasie ciąży. 10 proc. badanej grupy ginekologów potwierdza, że nie prowadzi takich rozmów6.
    Naukowcy podkreślają też, że oboje rodzice powinni zachować abstynencję na długo przed poczęciem dziecka, by zadbać o zdrowie, zwiększyć płodność i uniknąć wrodzonych wad serca potomstwa7.

Przyczyny sięgania po alkohol przez ciężarne

Wiele jest czynników zwiększających ryzyko picia alkoholu w ciąży, m.in. niewłaściwe używanie alkoholu, trudna sytuacja życiowa czy zaburzenia psychiczne. Jednak te problemy występują w bardzo niewielkiej liczbie przypadków i nie wyjaśniają większości sytuacji picia w czasie trwania ciąży[i]8. Badań dotyczących przyczyn używania alkoholu w ciąży jest niewiele, ale ich wyniki wskazują także na inne czynniki ryzyka, takie jak:

  • mało zrozumiałe lub niespójne informacje na temat spożywania alkoholu w ciąży, docierające do kobiet z różnych źródeł (np. z mediów, od rodziny i przyjaciół),
  • brak informacji lub szczegółowych wyjaśnień ze strony lekarza prowadzącego ciążę na temat szkodliwości picia,
  • przekonanie, że umiarkowane picie alkoholu jest dopuszczalne,
  • picie przez partnera,
  • uroczystości i sytuacje towarzyskie, w czasie których picie alkoholu jest tradycyjnym elementem spotkania.

Także w ramach badań ankietowych do przygotowywanej pracy dyplomowej na temat używania alkoholu przez kobiety ciężarne w wieku 18–45 lat[i]9, uzyskano podobne wyniki, dotyczące przyczyn sięgania po alkohol w trakcie trwania ciąży (próba 263 kobiet wychowujących dzieci). Badane udzielały odpowiedzi na podstawie własnych doświadczeń (11 proc. przyznało, że na jakimś etapie ciąży piło alkohol) lub własnych przekonań na ten temat.

Ponadto:

  • ponad 50 proc. badanych zauważa niespójność informacji na temat szkodliwości picia w ciąży pochodzących z różnych źródeł,
  • jako przyczynę picia w największym stopniu wskazywano przekonania o niskiej szkodliwości używania alkoholu w trakcie ciąży, a także nieumiejętność rezygnowania i odmawiania w sytuacjach uroczystości i spotkań towarzyskich oraz brak wsparcia ze strony partnera,
  • ponad 80 proc. badanych podało, że będąc w ciąży, nie otrzymało takich informacji od personelu medycznego,
  • uzyskano też powiązanie doświadczania trudności życiowych kobiet (w tym 6 proc. osób z problemami psychicznymi) z przekonaniami o małej szkodliwości picia alkoholu w ciąży,
  • podobne przekonania towarzyszyły w większym stopniu kobietom, które w słabym stopniu identyfikowały się z rolą matki, a także tym, dla których dziecko nie było życiowym priorytetem,
  • 12 proc. kobiet doświadczyło namawiania do wypicia alkoholu przez bliskie otoczenie w czasie, gdy były w ciąży.

Wyniki te wymagają dalszych, szczegółowych analiz.

Kontekst problemu

Zwiększenie spożycia czy niewystarczająca edukacja na temat szkodliwości picia łączą się ze zmianą życiowych priorytetów kobiet, gdzie tylko dla części z nich macierzyństwo jest jedną z podstawowych wartości. Doświadczanie trudności życiowych, słabe, niewspierające relacje w związkach wraz z doświadczanymi problemami psychicznymi, sprzyjają sięganiu po alkohol. Pomimo edukacji, otoczenie kobiet ciężarnych nie wspiera ich w dbaniu o abstynencję, ale też nierzadko zachęca do wypicia jednego kieliszka podczas uroczystości, bo „to przecież nie zaszkodzi”. Konieczne jest więc prowadzenie kompleksowych działań, by zmniejszyć liczbę kobiet, które sięgają w ciąży po alkohol, by ograniczyć ryzyko rozwoju FASD u dzieci.

Działania gmin

Kampania edukacyjna Ciąża bez alkoholu, zainicjowana przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA), sprawiła, że wiele samorządów lokalnych podjęło systematyczne działania w zakresie ograniczania spożywania alkoholu przez kobiety w ciąży, jak i w zakresie pomocy dzieciom z FASD.

W 2025 roku Fundacja Instytut Nowej Kultury zaprosiła samorządy do udziału w bezpłatnej ogólnopolskiej kampanii Ciąża bez alkoholu – powstrzymać FASD. Kampania jest realizowana w internecie, z wykorzystaniem platform społecznościowych. JST, które zgłosiły swój udział, otrzymują od fundacji bezpłatne pakiety materiałów edukacyjnych – cztery teksty merytoryczne, grafiki do zamieszczenia na gminnych stronach internetowych oraz webinaria eksperckie (na każdy kwartał)10. A oprócz włączania się w ogólnopolskie kampanie KCPU rekomenduje tworzenie kampanii lokalnych.

Propozycją może być również kampania Ciąża. Alkohol STOP!, gdzie działania będą kierowane nie tylko do obecnych i potencjalnych matek, ale także do otoczenia społecznego, które powinno wspierać kobiety w utrzymywaniu abstynencji. Warto wyeksponować temat niesłusznych wątpliwości na temat szkodliwości picia alkoholu w okresie przed planowaną ciąża, w jej trakcie i w czasie karmienia piersią. Należy wyjaśniać inne przyczyny sięgania po alkohol przez kobiety w ciąży, jak uzależnienie, nieumiejętność odmawiania i rezygnacji z tradycji picia przy spotkaniach, zaburzenia psychiczne, a także trudności w odnalezieniu się w macierzyńskiej roli. Oprócz wyjaśnień, konieczne są konkretne informacje, gdzie zwrócić się po pomoc. Może ich udzielać specjalista obecny w gminnym punkcie konsultacyjnym, powinny być one również zamieszczone w dostępnych broszurach i materiałach edukacyjnych. Inna propozycja, o nieco szerszym zakresie działań profilaktycznych, skierowana do całej społeczności, to kampania Nie namawiaj!, wskazująca, że nikt nie powinien być namawiany do picia alkoholu, a zwłaszcza kobiety w ciąży, nieletni, osoby w trakcie i po leczeniu uzależnienia, leczące się psychiatrycznie i osoby starsze, które przyjmują  różnego rodzaju leki.

Ponadto ważnym działaniem, nie tylko w trakcie kampanii, jest udostępnianie materiałów edukacyjnych, takich jak plakaty, ulotki, broszury, publikacje naukowe, mające na celu zwiększenie w społeczeństwie świadomości na temat szkód wynikających z picia alkoholu w ciąży oraz w okresie karmienia piersią. Rekomendowane jest kierowanie kampanii w szczególności do nastolatek 15+, młodych dorosłych, w tym kobiet planujących ciążę, a także mężczyzn, którzy chcą zostać ojcami.


Można zorganizować kampanię Kiedyś będę matką. Kiedyś będę ojcem, kierowaną do nastolatków i młodych dorosłych. Pokazywałaby, jak wiele korzyści dla obu płci ma prowadzenie stylu życia wykluczającego alkohol, zwłaszcza w przypadku planów wychowywania potomstwa. Trzeba pokazywać młodym ludziom, że wybór stylu życia bez alkoholu pozwala uniknąć wielu problemów w momencie zajścia w ciążę, w tym lęku o wpływ tej toksycznej substancji na dziecko, gdy ciąża jest nieplanowana, walki z nawykami picia „dla relaksu” czy picia towarzyskiego.

Równie ważna jest realizacja zajęć i programów edukacyjnych dla młodzieży (w szkołach, zwłaszcza ponadpodstawowych), które będą obejmowały zagadnienia związane z koniecznością zachowania abstynencji w czasie ciąży i wpływu alkoholu na zdrowie jednostki (materiały dostępne na stronie www.kcpu.gov.pl).

Innymi przykładami takich działań mogą być:

– program profilaktyczny Debata dla dzieci, młodzieży 12–15 lat oraz nauczycieli V–VI klas11.Celem ogólnym programu jest wzmocnienie postaw proabstynenckich u nastolatków, stojących u progu inicjacji alkoholowej;

– program Unplugged, kierowany do uczniów w wieku 12–14 lat oraz ich rodziców, ma na celu ograniczenie używania substancji psychoaktywnych przez młodzież12;

– program ARS, czyli jak dbać o miłość?, dla uczniów szkół ponadpodstawowych w wieku 16–19 lat oraz ich rodziców i nauczycieli, ma za zadanie ograniczenie niekorzystnych następstw zdrowotnych, prokreacyjnych i społecznych związanych z używaniem i nadużywaniem substancji psychoaktywnych przez młodzież wchodzącą w dorosłe życie13;

  • ważne są również działania kierowane do przedstawicieli różnych grup zawodowych: grona medycznego, psychologicznego, pedagogicznego, pracowników socjalnych oraz przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości. W tym organizowanie szkoleń tematycznych, upowszechnianie materiałów dotyczących zapobiegania FASD (dostępne m.in. na stronie www.ciazabezalkoholu.pl) wśród personelu medycznego placówek podstawowej opieki zdrowotnej i poradni ginekologicznych;
    rekomendowane jest promowanie realizacji badań przesiewowych i krótkiej interwencji pod kątem problemów związanych z alkoholem wśród kobiet w wieku rozrodczym, w tym kobiet w ciąży14.

Podsumowując, picie alkoholu w ciąży i związane z tym konsekwencje zdrowotne dla dziecka, to jedno z niezwykle istotnych zagadnień, któremu warto poświęcić uwagę w ramach zadań wynikających z gminnych programów rozwiązywania problemów alkoholowych. Szacuje się, że Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych (FASD) to najbardziej rozpowszechnione w Europie niegenetyczne schorzenie neurorozwojowe. Skupienie się na przyczynach sięgania po alkohol przez kobiety w ciąży może pomóc w planowaniu działań profilaktycznych.

Agata Sierota
  1. CBOS (2019). Konsumpcja alkoholu w Polsce. Komunikat z badań, Nr 151. ↩︎
  2. https://pulsmedycyny.pl/oblicza-medycyny-fas-i-fasd-jakie-konsekwencje-dla-dziecka-ma-ekspozycja-na-alkohol-w-okresie-plodowym-1111333 (dostęp 27.08.2025). ↩︎
  3. Terlikowska J. (2020). Rozpoznawanie spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych. Zalecenia opracowane przez interdyscyplinarny zespół polskich ekspertów. Medycyna praktyczna, Wydanie Specjalne, 1 ↩︎
  4. PARPA (2020). Rekomendacje do realizowania gminnych programów rozwiązywania problemów alkoholowych w 2021 roku. PARPA, Warszawa https://parpa.pl/images/file/rekomendacje_2021.pdf (dostęp 30.08.2025). ↩︎
  5. Okulicz-Kozaryn K. (2025). Alkohol w czasie ciąży – temat tabu. SIU, 2 https://siu.praesterno.pl/artykul/877 (dostęp dn. 30.08.2025) ↩︎
  6. Okulicz-Kozaryn K. i in. (2024) The Prevalence and Changes in Alcohol Consumption across Three Trimesters of Pregnancy Assessed by Ethyl Glucuronide Concentration in Maternal Hair and Self-Reports: A Cross-Sectional Study. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39571549/ (dostęp 30.08.2025). ↩︎
  7. https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news proc.2C78850 proc.2Cplanujesz-dziecko-nie-pij-alkoholu-na-dlugo-przed-poczeciem.html (dostęp 29.08.2025). ↩︎
  8. Okulicz-Kozaryn K. (2023). Częstość picia alkoholu przez kobiety w ciąży. Materiał edukacyjny opracowany w ramach zadań państwowego instytutu badawczego realizowanych przez NIZP PZH – PIB, Warszawa. ↩︎
  9. Jasińska A. (2025). Używanie alkoholu przez kobiety ciężarne w wieku 18-45 lat. Praca dyplomowa (wersja robocza). UMCS, Lublin. ↩︎
  10. https://instytutnowejkultury.pl/ (dostęp 28.08.2025). ↩︎
  11. https://programyrekomendowane.pl/programy/profilaktyka-uniwersalna/program-profilaktyczny-debata/ (dostęp 29.08.2025). ↩︎
  12. https://programyrekomendowane.pl/programy/profilaktyka-uniwersalna/unplugged/ (dostęp 29.08.2025). ↩︎
  13. https://programyrekomendowane.pl/programy/profilaktyka-uniwersalna/ars-czyli-jak-dbac-o-milosc/ (dostęp 29.08.2025). ↩︎
  14. KCPU (2024). Rekomendacje do realizowania i finansowania gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii w 2025 roku. KCPU, Warszawa. ↩︎