Na czym polega zdrowienie z uzależnienia od alkoholu?

Zdjęcie ilustracyjne / źródło Unsplash / fot. Jenny Hill

Zachowanie abstynencji to dopiero początek procesu zdrowienia osoby z uzależnieniem. Jak powinien on przebiegać, by doprowadzić nie tyle do stanu sprzed uzależnienia, ale pozytywnego rozwoju życiowego, w którym alkohol nie będzie już potrzebny? Czy gminy mogą w tym pomóc?

Po zaprzestaniu picia mówi się o „wychodzeniu z uzależnienia”, „trzeźwieniu”, „zdrowieniu” lub „remisji”. O tym, co pomaga w tym trudnym okresie często wypowiadają się terapeuci uzależnień i uczestnicy grup AA. Każdy niepijący musi jednak znaleźć własną drogę zdrowienia, także w zależności od sytuacji, w której się znalazł po zaprzestaniu picia. Powrót do rodziny i pracy zawodowej bywa trudny, a jeszcze bardziej dramatyczna jest sytuacja, gdy pijący wskutek nałogu stał się osobą bezrobotną, zadłużoną czy bezdomną.

Zdrowienie to proces, który według wielu specjalistów ma różny przebieg, bywa że trwa nawet przez całe życie1. Można go opisywać z różnych perspektyw, np. etapów (wstępny, początkowy, zaawansowany) czy wymiarów zdrowia (społeczny, psychiczny, somatyczny). Ważne są też zasoby zdrowiejącego (np. wspomaganie przez środowisko) i czynniki ryzyka, utrudniające zdrowienie (osamotnienie, stygmatyzacja)2. Zdrowienie bywa definiowane jako zmiany, przez które jednostka osiąga abstynencję i poprawę zdrowia, dobrostanu i jakości życia3. Jest to mniej lub bardziej długotrwały proces, podczas którego osoba z uzależnieniem, często w relacji z terapeutą, dokonuje zmian w funkcjonowaniu psychospołecznym. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11 zaproponowano ramy czasowe etapów zdrowienia (remisji):

  • pełna, wczesna remisja – abstynencja od 1 do 12 miesięcy,
  • utrwalona, częściowa remisja – ograniczenie ilości alkoholu przez ponad 12 miesięcy, brak występujących objawów uzależnienia,
  • całkowita, utrwalona remisja – abstynencja trwająca 12 miesięcy lub dłużej4.

Co świadczy o zdrowieniu?

Zdrowienie z uzależnienia powinno obejmować wszystkie sfery funkcjonowania, które uległy zaburzeniu w jego wyniku.

  • w aspekcie somatycznym – poprawa stanu zdrowia, dbanie o nie, regeneracja organizmu i ustępowanie powikłań wynikających z niewłaściwego używania alkoholu,
  • w aspekcie psychicznym – zamiana patomechanizmów związanych z piciem, jak nałogowa regulacja uczuć5, na mechanizmy pozwalające żyć bez alkoholu, rozwój umiejętności, takich jak rozpoznawanie i kontrola swoich emocji, radzenie sobie ze stresem i trudnymi sytuacjami życiowymi i kryzysami6,
  • istotną płaszczyzną zdrowienia jest obszar społeczny – poprawa funkcjonowania w rolach społecznych, odbudowanie i wzmocnienie bliskich relacji oraz nabycie umiejętności korzystania ze wsparcia innych, powrót do pracy, odzyskanie zaufania i szacunku środowiska zawodowego,
  • ważny jest też aspekt noetyczny – dostrzeżenie sensu życia, wzrost świadomości dotyczącej wartości i ich hierarchii7.

Zdrowienie powinno obejmować wszystkie sfery funkcjonowania – jeśli następuje progresja w jednej ze sfer z pominięciem innych, nie jest ono pełne. Wielu specjalistów podkreśla, że podjęcie terapii jest wstępnym, aczkolwiek koniecznym warunkiem korzystnych zmian8.

Proces zdrowienia z uzależnienia charakteryzuje się swoistą dynamiką. Na początku pacjent jest skoncentrowany głównie na utrzymaniu abstynencji, zdobywaniu wiedzy i umiejętności mających na celu wytrwanie w roli osoby niepijącej. W dalszych etapach odkrywa swoje uczucia, potrzeby, przyjmuje nowe wartości pozwalające na określenie zdrowych celów i sensu życia9. Wymiernym przejawem zdrowienia jest wzrost pozytywnej oceny własnego życia. Jedno z badań ujawniło, że w ciągu roku po zaprzestaniu picia występuje znaczący wzrost poczucia jakości życia oraz zadowolenia z wielu jego aspektów, w tym poprawy zdrowia, finansów, ilości i jakości czasu wolnego, oceny samego siebie, zaufania przyjaciół. Jednak w tym okresie nie wzrosło u badanych zadowolenie z relacji rodzinnych, co można tłumaczyć tym, że potrzeba więcej czasu, aby dokonać naprawy tych dziedzin życia, które alkohol zniszczył najbardziej10.

Co pomaga w zdrowieniu?

Wiele badań wskazuje, że najlepsze wyniki w procesie zdrowienia daje równoległe korzystanie z samopomocy AA oraz terapii11. Ułatwia to przyznanie się do bycia osobą z uzależnieniem, zinternalizowanie wiedzy potrzebnej do procesu zmian. W zdrowieniu konieczny jest:

  • stały wysiłek wkładany w proces zmiany,
  • adaptacja i akceptacja własnych ograniczeń wynikających z problemu oraz
  • wypracowanie nowej filozofii życia, w której określone są różne cele, w tym bycie szczęśliwym bez alkoholu.

Otwarcie się na prawdę o sobie i o innych oraz na otaczający świat prowadzi do wzrostu zadowolenia z nowego, trzeźwego życia, które staje się często bogatsze i bardziej wartościowe od tego sprzed rozwoju uzależnienia12. W niektórych sytuacjach, zwłaszcza w przypadku bezdomności, utraty pracy przez osobę z uzależnieniem, pomocne mogą być ośrodki pomocy społecznej, hostele, centra integracji społecznej i kluby integracji społecznej, pomagające w rehabilitacji społeczno-zawodowej.

Gminy mogą podjąć wiele działań, wspierających zdrowienie swoich mieszkańców z uzależnienia od alkoholu. Rekomendowane na rok 2025 jest zwrócenie uwagi na dane, które wskazują na zbyt mały nacisk na wspieranie zdrowienia osób z uzależnieniem. Często uwaga koncentruje się na dostępności programu podstawowego, którego głównym celem jest utrzymanie abstynencji. Natomiast zbyt mało jest działań umożliwiających udział osób z uzależnieniem w programach ponadpodstawowym i pogłębionym, skutecznie pomagającym w zdrowieniu13.

Rekomendowany jest:

  • zakup świadczeń grupowych oraz świadczeń indywidualnych (sesje osobiste), w tym zakup świadczeń w ramach ponadpodstawowego i pogłębionego programu terapii uzależnień, aby osoby z uzależnieniem otrzymywały zindywidualizowaną i kompleksową ofertę. Nie bez znaczenia jest też finansowanie/dofinansowanie dla specjalistów prowadzących terapię,
  • udostępnianie pomieszczeń na spotkania grup samopomocowych AA,
  • dofinansowanie programów postrehabilitacyjnych i aktywizacji społeczno-zawodowej m.in. dla osób po ukończonym programie podstawowym.

Działania te mogą być realizowane poprzez:

  • organizację zajęć indywidualnych zapewniających wsparcie psychologiczne oraz grup wsparcia,
  • pomoc w tworzeniu grup zapobiegających nawrotom,
  • organizowanie treningów umiejętności psychospołecznych takich, jak nauka rozpoznawania i kontroli emocji, trening uważności, trening zarządzania czasem, warsztaty komunikacji, asertywności, stawiania granic czy radzenia sobie ze stresem i kryzysami życiowymi,
  • organizowanie i finansowanie centrów i klubów integracji społecznej, finansowanie zatrudnienia pracowników realizujących zajęcia w tych placówkach oraz kosztów utrzymania CIS. Centra integracji społecznej są przeznaczone m.in. dla osób zagrożonych wykluczeniem lub wykluczonych społecznie, także tych po ukończeniu terapii podstawowej uzależnienia od alkoholu. CIS pozwala na reintegrację społeczną, oferuje wsparcie psychologiczne, pomoc w rozwiązywaniu codziennych problemów, dostęp do terapii, ułatwia też rozwój nowych umiejętności i znalezienie zatrudnienia. Kluby integracji społecznej skupiają się zaś na przywróceniu aktywności zawodowej.

Istotna jest zachęta i włączanie mieszkańców do udziału w kampaniach dotyczących uzależnienia od alkoholu oraz zdrowia psychicznego. Przykładem może być kampania Na zdrowie, realizowana w roku 2023 przez Fundację Poza Schematami, pod hasłem Każdy dzień na moją korzyść, która powstała z inicjatywy Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom14. Ważne są wszelkie działania informacyjno-edukacyjne, skierowane do mieszkańców, dotyczące konieczności wspierania zdrowienia po uzyskaniu abstynencji, np. kampania społeczna Nie piję, i co dalej? ukazująca możliwości reintegracji społeczno-zawodowej dla osób z uzależnieniem.
Zdrowienie osób z uzależnieniem od alkoholu to ważny proces, wymagający wiele wysiłku i wsparcia ze strony bliższego i dalszego otoczenia. Gminy mogą podjąć wiele działań, pomocnych nie tylko w utrzymaniu abstynencji, ale także w dalszym rozwoju społeczno-zawodowym.

Agata Sierota
  1. Mellibruda J., Sobolewska-Mellibruda Z. (2006). Integracyjna terapia uzależnień. Teoria i praktyka. PZWL, Warszawa. ↩︎
  2. Cierpiałkowska, L., Czabała, Cz. (2016). Poradnictwo psychologiczno-zdrowotne. W: L. Cierpiałkowska, H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna (s. 639–657). PWN, Warszawa ↩︎
  3. Laudet, B.A., Stanick, V. (2010). Predictors of motivation for abstinence at the end of outpatient substance abuse treatment. Journal of Substance Abuse Treatment, 38(4), s. 319. ↩︎
  4. Saunders, J.B., Peacock, A., Degenhardt, L. (2018). Alcohol use disorders in the draft ICD-11, and how they compare with DSM-5. Current Addiction Reports, 5, 257–264. ↩︎
  5. Sierota A. (2025). Objawy i mechanizmy uzależnienia od alkoholu. https://www.strategiejst.pl/2025/06/08/objawy-i-mechanizmy-uzaleznienia-od-alkoholu/ (dostęp 19.08.2025) ↩︎
  6. Dodziuk, A. (2006). Trzeźwienie jako droga życiowa. Wydawnictwo Instytutu Psychologii Zdrowia, Warszawa. ↩︎
  7. Szczukiewicz, P. (2010). Zdrowienie z choroby alkoholowej a odniesienie do rodziny. W: K. Gąsior, J. Chodkiewicz (red.), Leczenie alkoholików członków ich rodzin (s. 118–135). Jedność, Kielce. ↩︎
  8. Cierpiałkowska L., Chodkiewicz J. (2020). Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu. PWN, Warszawa. ↩︎
  9. Woronowicz B.T. (2009). Uzależnienie. Geneza, terapia, powrót do zdrowia. Media Rodzina, Poznań. ↩︎
  10. Chodkiewicz, J. (2012). Odbić się od dna? Rola jakości życia w przebiegu i efektach terapii osób uzależnionych od alkoholu. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. ↩︎
  11. Cierpiałkowska L. (2020), tamże. ↩︎
  12. Woronowicz B.T., (2009), tamże. ↩︎
  13. KCPU (2024). Rekomendacje do realizowania i finansowania gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii w 2025 roku https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2024/12/Rekomendacje_2025.pdf (dostęp 14.08.2025) ↩︎
  14. https://kampanianazdrowie.pl/o-kampanii/ ↩︎