Zostać, czy odejść? Dylematy partnerów osób z uzależnieniem

Zdjęcie ilustracyjne / źródło Pixabay / fot. Kev

Kiedy bliski nie daje już rady zaprzeczać, że jego mąż/żona używa alkoholu w sposób zaburzony, staje przed decyzją: co dalej? Odejść czy pozostać z bliskim, wspierając go w jego problemie? To ważny moment, w którym właściwa pomoc dla rodziny może uratować zdrowie, a czasem, w przypadku współwystępującej przemocy, nawet życie partnera i dzieci osoby pijącej.

Rodzina doświadczająca zaburzeń używania alkoholu bliskiej osoby przechodzi przez fazy adaptacji do problemu. Początkowe próby kontrolowania picia bliskiego i zaprzeczanie problemowi z czasem zastępuje świadomość sytuacji i przeświadczenie o konieczności zmiany i szukania pomocy1. Każda rodzina ma inną historię, siłę więzi (zniszczonych piciem alkoholu) oraz motywację do odbudowy związku. Konstruktywna adaptacja to taka, która w jak największym stopniu jest korzystna zarówna dla całego systemu rodzinnego, jak i pojedynczych jej członków. Nie zawsze rozwód jest najlepszym rozwiązaniem, podobnie jak kurczowe trzymanie się pijącego partnera „dla dobra dzieci”, pomimo że nie wykazuje on chęci do zmiany2. Jednak gdy obie strony wykazują motywację do odbudowy związku, warto podjąć próbę jego naprawy. Z jednej strony jest to ryzyko powtórzenia występujących problemów, z drugiej – szansa na powolne zdrowienie całego systemu rodzinnego.

Kiedy zostać?

Osoba bliska często jest motywowana, by ratować związek z pijącym. Ważne jest jednak to, czym się kieruje. Jeśli jedynymi motywami są lęk przed samotnością, poczucie powinności małżeńskiej, chęć zapewnienia dzieciom pełnej rodziny, obawy o samodzielne poradzenie sobie materialnie czy mieszkaniowo – to za mało, by decyzja okazała się właściwa. Ale jeśli partner wykazuje motywację do leczenia, nie stosuje przemocy, wcześniejsze więzi (przed rozwinięciem się problemu alkoholowego) były silne, a cała rodzina korzysta ze wsparcia i terapii – szanse na uratowanie związku są większe3.
Jednak oprócz terapii i wsparcia dalszej rodziny, znajomych i przyjaciół (z którymi więzi często zostają „odcięte”), konieczna jest edukacja. Warto poprosić terapeutę o polecenie odpowiedniej lektury lub samodzielnie znaleźć literaturę pomocną w zdrowieniu związku z osobą z zaburzeniami używania alkoholu4. Dobrze też uczestniczyć w mityngach Al-Anon, najlepiej bezpośrednio (jeśli sytuacja nie pozwala, to online), czytać wydawaną przez Al-Anon literaturę5. Bardzo ważnym elementem zdrowienia relacji jest uczenie się stawiania granic, które w relacji z pijącym zwykle są zaburzone. Pomocne mogą być uczestnictwo w treningu asertywności lub odpowiednia literatura, dotycząca tego tematu6. Konieczna jest opieka nad sobą, zadbanie o własne potrzeby fizyczne i psychiczne, aby mieć siłę do wspierania partnera lub, ewentualnie, podjęcia decyzji o odejściu. Warto zaznaczyć, że w wielu przypadkach dobrym rozwiązaniem może być czasowa separacja, która daje możliwość, najlepiej z pomocą terapeuty, rozważenia „za i przeciw” rozstania i pozostania z partnerem.

Kiedy trzeba odejść?

Pomimo trudności podjęcia słusznej decyzji o rozstaniu, trzeba podkreślić, że istnieją obiektywne czynniki sprawiające, że jest to (przynajmniej w danym momencie) jedyne słuszne rozwiązanie.

  • stosowanie przemocy przez osobę pijącą. Zaburzeniom używania alkoholu nierzadko towarzyszy przemoc fizyczna i psychiczna, często zachowania agresywne. Alkohol nie jest wyznacznikiem stosowania przemocy, rożne są zachowania osób pod jego wpływem, lecz przy sprzyjających czynnikach osobowościowych i społecznych, picie często doprowadza do zachowań agresywnych i przemocowych. Badania wykazały, że 76 proc. osób doświadczających przemocy wskazuje na problemy alkoholowe partnerów[i]7. Wielu bliskich pijącego podaje je jako przyczynę agresywnych zachowań i wierzy, że wraz z zaprzestaniem picia zniknie też przemoc. Nie zawsze jednak tak się dzieje[ii]8;
  • brak motywacji osoby z uzależnieniem do wyjścia z nałogu. Jeśli pijący nie chce się leczyć, bywa, że odejście bliskich staje się dla niego motywem do podjęcia terapii. W niektórych sytuacjach nie musi być to całkowite zerwanie kontaktu z pijącym, ale fizyczne oddalenie, osobne zamieszkiwanie. Pozwala ono rodzinie na skupienie się na własnych potrzebach, zamiast na potrzebach osoby pijącej;
  • stan psychiczny osoby bliskiej pijącemu i dzieci. Czasem nawet w sytuacji, gdy osoba z uzależnieniem podejmuje leczenie ambulatoryjne (i przebywa w domu), a rodzina wykazuje silne konsekwencje psychiczne jego wcześniejszego picia – zaburzenia lękowe, depresję – wskazana jest, choć czasowa, separacja dla poratowania zdrowia bliskich.

Jak się przygotować do rozstania?

Przygotowania do odejścia od osoby pijącej, mogą wyglądać bardzo różnie, w zależności od sytuacji, a zwłaszcza od ryzyka wystąpienia ataku agresji na wiadomość o rozstaniu. Trzeba pamiętać, że w wielu miejscach bezpłatnie i anonimowo można uzyskać pomoc.

  • w przypadku wahania, czy odejść, najlepiej porozmawiać na ten temat ze specjalistą uzależnień, psychologiem, prawnikiem czy uczestnikami grupy samopomocowej. Warto zadzwonić na numer Ogólnopolskiego telefonu zaufania Uzależnienia 800 199 990 (czynny w godzinach 16–21), gdzie można uzyskać informację o możliwych formach wsparcia i pomocy dla rodzin osoby z uzależnieniem. Czynny całodobowo jest numer Centrum wsparcia dla osób dorosłych w kryzysie psychicznym 800 70 2222. Można skorzystać z materiałów edukacyjnych na stronie www.drugikrok.pl, przeznaczonych dla bliskich osób niewłaściwie używających alkoholu;
  • jeśli występuje przemoc, warto sięgnąć do materiałów, np. na stronie Niebieskiej Linii9, a przede wszystkim skontaktować się ze specjalistą. Trzeba zadzwonić pod numer telefonu zaufania Niebieskiej Linii – Ogólnopolskiego Pogotowia dla ofiar przemocy domowej – 800 120 002. Jest to infolinia dostępna całą dobę, gdzie można uzyskać wsparcie, pomoc psychologiczną oraz informacje o możliwościach pomocy w najbliższej okolicy. Warto zwrócić się do ośrodka interwencji kryzysowej, gdzie, zwłaszcza w przypadku opieki nad dziećmi, można zyskać schronienie do czasu ustabilizowania się sytuacji mieszkaniowej i zawodowej;
  • gdy w rodzinie są dzieci warto dowiedzieć się więcej o tym, w jaki sposób może wpływać na nie obecność rodzica z uzależnieniem, jak rozmawiać z nimi o tym problemie w sposób dostosowany do wieku i jak wychowywać, by zminimalizować koszty zaistniałej sytuacji10;
  • jeśli sytuacja na to pozwala, warto szczerze porozmawiać z partnerem na temat decyzji, jednak przy ryzyku gwałtownej reakcji trzeba zachować środki ostrożności. Można zadzwonić do partnera po opuszczeniu domu, napisać esemesa lub zostawić list;
  • przy obawach o poradzenie sobie bez partnera, związanych z mieszkaniem, utrzymaniem czy alimentami, można skontaktować się z fundacją, stowarzyszeniem czy ośrodkiem, wspierającym rodziny cierpiące z powodu picia bliskiego. Działają również liczne programy wsparcia socjalnego, a także fundusz dla rodziców, których byli partnerzy nie wywiązują się z obowiązku płacenia na swoje dzieci11;
  • warto zbudować sieć wsparcia, odbudować – zerwane często przez picie partnera – kontakty z otoczeniem. Ustalić z osobami wspierającymi plan bezpieczeństwa na wypadek pogorszenia kontaktów z osobą pijącą. Trzeba przygotować się na różne okoliczności rozstania, zwłaszcza, jeżeli partner jest porywczy (gdzie się ukryć w domu na wypadek agresji, do kogo dzwonić, dokąd się udać);
  • przy podjęciu decyzji o rozwodzie warto zapoznać z zasadami jego otrzymania12, np. podczas bezpłatnej prawniczej porady w punkcie konsultacyjnym.

Rozstanie z pijącym partnerem, choć często jest trudne i przysparzające wielu problemów (m.in. kwestia mieszkania czy utrzymania) daje szansę na nowe, bezpieczne życie. Ważne jest, by z czasem postarać się wybaczyć osobie pijącej i samemu sobie, że – często – tak długo narażaliśmy siebie i dzieci. Przebaczenie jest uwalniającym doświadczeniem, które otwiera drzwi do nowego życia. Jest też konieczne, jeśli chcemy uratować związek13.

Warto propagować zasady

  • zasady, którymi trzeba się kierować, podejmując decyzję o separacji/rozwodzie, np. w postaci spotkania ze specjalistą pt. „Zostać czy odejść?”, prowadzonego bezpośrednio lub online, poprzez stronę gminy. W trakcie jego trwania byłaby możliwość przeanalizowania „za i przeciw” decyzji o rozstaniu i dalszych krokach postępowania;
  • trzeba zachęcać rodziny pijących do indywidualnego kontaktu ze specjalistą ds. osób z uzależnieniami i ich bliskich, w poradni uzależnień, lub jeśli nie ma jej na terenie gminy, z psychologiem w lokalnym punkcie konsultacyjnym, a także prawnikiem;
  • ułatwiać udział w samopomocowych grupach dla bliskich osób z uzależnieniem Al-Anon: użyczać lokalu, zamieścić informacje o spotkaniach na stronie gminy (https://al-anon.org.pl/);
  • warto informować o możliwościach, dotyczących wsparcia w sytuacji rozstania z partnerem. Pomocne byłyby ogólnodostępne broszury, także na stronie gminy: gdzie się zwrócić po konkretną formę pomocy – zasiłek, chwilowy lokal zastępczy, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia czy opiece nad dziećmi;
  • rekomendowane jest wdrażanie, finansowanie/dofinansowanie przez gminy programów związanych ze wsparciem dla rodzin osoby z uzależnieniem, w tym dzieci i młodzieży;
  • warto edukować społeczność, np. poprzez otwartą, tematyczną projekcję filmową z komentarzem specjalisty, na temat funkcjonowania partnerów osób pijących, co może zmniejszyć nierzadko krytyczne podejście otoczenia (mąż pije i ją bije, a ona go nie zostawia). Choć rodziny z problemem alkoholowym same się izolują, brak zrozumienia ze strony innych utrudnia uzyskanie wsparcia.

Dylemat „zostać czy odejść?”, dotyczący związków z osobami niewłaściwie używającymi alkoholu jest niezwykle trudny i bolesny. Decyzja zależy od wielu czynników, w tym od stopnia uzależnienia, chęci zmiany wykazywanej przez osobę z uzależnieniem, gotowości partnera do wspierania i możliwości radzenia sobie z konsekwencjami nałogu. Zazwyczaj warto ratować związek, jeśli osoba z uzależnieniem dobrowolnie poddaje się leczeniu. Jednak jeśli uzależnienie jest zaawansowane, a partner nie chce podjąć terapii, odejście może być jedyną drogą do odzyskania zdrowia psychicznego i emocjonalnego w rodzinie. Warto, by gminy w jak największym stopniu zaangażowały się w pomoc w tej trudnej sytuacji.

Agata Sierota
  1. Woronowicz, B. T. (2001). Bez tajemnic o uzależnieniach i ich leczeniu, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa. ↩︎
  2. Stranger, L. (2022). Uzależnienie w rodzinie. Wsparcie dla bliskich. Rozpoznanie problemu. Emocje, zdrowienie. Publicat, Poznań. ↩︎
  3. Woititz, J. G. (1989). Małżeństwo na lodzie. Jak nauczyć się żyć z alkoholikiem. Akuracik, Łomianki. ↩︎
  4. Reisch-Klose, J., Głowacz E. (2016). Alkoholik, instrukcja obsługi. Druga strona, Poznań. ↩︎
  5. Al-Anon (2022). Rozterki w małżeństwie z alkoholikiem. Grupy Rodzinne Al-Anon, Poznań. ↩︎
  6. Król-Fijewska, M. (2023). Stanowczo, łagodnie, bez lęku. Bookolika, Warszawa. ↩︎
  7. PARPA. Nadużywanie alkoholu a stosowanie przemocy domowej. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020. https://www.parpa.pl/phocadownloadpap/Przeciwdzialanie/Naduzywanie%20alkoholu%20a%20problem%20przemocy%20domowej%20-%20broszura.pdf (dostęp 30.07.2025). ↩︎
  8. Dyjakon, D. (2016). Przemoc domowa. Czy można wybaczyć i być razem? Difin, Warszawa. ↩︎
  9. https://www.niebieskalinia.pl/o-zjawisku-przemocy/cykle-przemocy (dostęp 31.07.2025). ↩︎
  10. https://kcpu.gov.pl/szkody-zdrowotne-i-uzaleznienia/jak-nadmierne-picie-wplywa-na-funkcjonowanie-rodziny/ (dostęp  31.07.2025). ↩︎
  11. https://www.gov.pl/web/gov/uzyskaj-swiadczenia-z-funduszu-alimentacyjnego (dostep 31.07.2025). ↩︎
  12. Kubica, A. (2023). Alkoholizm jako przyczyna rozwodu. https://anna-kubica.pl/alkoholizm-jako-przyczyna-rozwodu/ (dostęp 30.07.2025). ↩︎
  13. Woydyłło, E. (2015). Aby wybaczyć. Poradnik dla rodzin alkoholików. Akuracik, Łomianki. ↩︎