Projekt badawczy „Brzdąc w sieci” to cykl badań zainicjowanych przez dr Magdalenę Rowicką z Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, dofinansowany ze środków Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych na zlecenie Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Ma on na celu poszerzenie wiedzy na temat wpływu korzystania z urządzeń cyfrowych przez małe dzieci w Polsce na ich rozwój psychofizyczny, a także przyjrzenie się roli rodziców w tym procesie.
Dotychczas zrealizowano trzy badania. Brzdąc w sieci 1.01 i Brzdąc w sieci 2.02 były poświęcone temu, jak przedszkolaki korzystają z urządzeń ekranowych. Trzecie badanie Brzdąc w sieci 3.0 to próba zrozumienia, dlaczego rodzice pozwalają na korzystanie z urządzeń ekranowych swoim dzieciom.
Brzdąc w sieci 3.0 – fokus na rodziców
Badanie odbyło się z udziałem rodziców dzieci w wieku od 3 do 6 lat – 979 kobiet (matek) i 109 mężczyzn (ojców). Każdy z rodziców udzielał odpowiedzi na temat siebie i swojego dziecka. Uzyskane dane opisują 1088 dzieci – 568 dziewczynek (52 proc.) i 520 chłopców (48 proc.). Zadano między innymi pytania:
- Czy, i na ile, rodzice dzieci w wieku przedszkolnym znają rekomendacje dotyczące korzystania przez małe dzieci z urządzeń ekranowych?
- Czy odczuwanie stresu rodzicielskiego, wypalenia rodzicielskiego, stresu codziennego jest związane z częstszym udostępnianiem dzieciom urządzeń ekranowych?
- Jakie przekonania na temat korzystania z mobilnych urządzeń ekranowych przez dzieci w wieku 3–6 lat mają ich rodzice?
Czym jest stres rodzicielski?
Jak się okazało, rodzice znają rekomendacje dotyczące korzystania z urządzeń ekranowych przez małe dzieci. Rodzi się więc pytanie – czemu nadal pozwalają dzieciom to robić? Kluczowym problemem wydaje się być to, jakich emocji najczęściej doświadczają rodzice i jak sobie z nimi radzą. Istnieje także zjawisko określane mianem „stresu rodzicielskiego” – rodzaj napięcia, które jest wynikiem negatywnego postrzegania samego siebie jako rodzica i/lub negatywnych emocji związanych z wymaganiami rodzicielstwa, przed jakimi staje każda matka czy ojciec. Stres rodzicielski odgrywa kluczową rolę w zachowaniach opiekunów – rodzice, którzy doświadczają wyższego poziomu tego rodzaju stresu, często mają mniej energii i motywacji do radzenia sobie z rolami rodzicielskimi i interakcjami z dziećmi.
Badania naukowe, analizujące powiązania pomiędzy nadużywaniem przez dzieci urządzeń ekranowych a stresem doświadczanym przez ich rodziców prowadzone są na świecie od lat. Autorka badań Brzdąc w sieci, dr Magdalena Rowicka dokonała ich przeglądu – oto najważniejsze spostrzeżenia wynikające z analizy międzynarodowych prac naukowych:
- wyniki badań wskazują, że rodzice, którzy doświadczali więcej obaw w związku ze swoim rodzicielstwem, pozwalali dzieciom korzystać częściej z urządzeń ekranowych;
- matki z większym stresem w sytuacjach osobistych i rodzinnych miały tendencję do zezwalania swoim dzieciom na korzystanie z urządzeń ekranowych w większym stopniu;
- pojedyncze badania pokazują także, że istnieje pozytywny związek pomiędzy stresem rodzicielskim a korzystaniem przez małe dzieci z urządzeń ekranowych – im wyższa negatywna emocjonalność dziecka, tym wyższy stres rodzicielski i tym częstsza ekspozycja dziecka na urządzenia ekranowe;
- korzystanie z mediów ekranowych prawdopodobnie zapewnia rodzicom czas na radzenie sobie ze stresem rodzicielskim, zajmując dzieci treściami medialnymi, a tym samym potencjalnie obniżając wymagania rodzicielskie. Badania zespołu Dennis i in. (2022; za: Rowicka 2025) potwierdziły tę tezę – odczuwanie stresu przez rodzica koreluje ze zwiększonym korzystaniem z ekranu jako mechanizmu radzenia sobie z wymaganiami rodzicielskimi;
- badania prowadzone przez Nikken (2019; za: Rowicka, 2025) pokazują, że rodzice w ciągu ostatnich lat bardziej przychylnie postrzegają używanie urządzeń cyfrowych w roli cyfrowego opiekuna jako sposób na wygospodarowanie czasu dla siebie, ale także jako nagrodę za wykonywanie przez dziecko pożądanych przez rodzica czynności (zjedzenie przez dziecko obiadu czy pójście spać) lub też jako sposób na regulację zachowania.
Badania polskie
Po serii badań Brzdąc w sieci 1.0 i Brzdąc w sieci 2.0 ich autorka dr Rowicka postanowiła przyjrzeć się temu, jak polscy rodzice radzą sobie zarówno ze stresem codziennym, jak i tym, który określany jest jako stres rodzicielski. Jak wynika z badań:
- doświadczanie przez rodzica stresu powoduje, że częściej udostępnia on dziecku urządzenia ekranowe. To zaś może prowadzić do problemowego używania tych urządzeń przez samo dziecko;
- rodzice, poszukując sposobów poradzenia sobie ze stresem, wykorzystują te ze strategii, które są dostępne, choć nieadaptacyjne – zanurzając się w świat internetu, jak i dając przedwcześnie swoim dzieciom urządzenia ekranowe;
- jednym z mechanizmów leżących u podłoża problemowego używania mediów przez samo dziecko jest niezaspokajanie jego potrzeb przez rodzica oraz modelowanie przez rodzica problemowego zachowania (np. nadużywanie urządzeń ekranowych przez samych rodziców).
Z badania Brzdąc w sieci 3.0 wynika zatem, że grupą społeczną, która potrzebuje pomocy i o którą należy zadbać, są rodzice – zwłaszcza ci, których dzieci przejawiają trudny temperament, ponieważ to oni są narażeni na wysoki poziom stresu, a przy braku odpowiednich umiejętności czy strategii radzenia sobie mogą wybrać właśnie strategie nieadaptacyjne. Należy jednocześnie zadbać nie tylko o edukację, ale i o wsparcie rodziców w sposobach radzenia sobie z własnymi emocjami i stresem oraz emocjami i stresem dziecka. Trzeba bowiem zwrócić uwagę na to, że sama wiedza rodziców na temat rekomendacji dotyczących zdrowego używania urządzeń ekranowych przez dzieci w wieku przedszkolnym w niewielkim stopniu przekłada się na praktykę.
Wszelkie informacje, które mogą pomóc rodzicom, znajdują się na stronie kampanii Pierwsze kroki w cyberświecie. Została ona zaprojektowana i przeprowadzona przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Kampania ta powstała w odpowiedzi na wyniki badań z cyklu Brzdąc w sieci.