Jest dużo możliwości wspierania systemu przeciwdziałania przemocy zarówno z „korkowego”, jak i z „małpek”, ale róbmy to zgodnie z zakresem wskazanym w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – apeluje Katarzyna Łukowska, zastępca dyrektora KCPU.
Czy w ramach gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii można sfinansować szkolenie dla zespołu interdyscyplinarnego ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie?
To zależy od tego, czego to szkolenie dotyczy. Jeśli np. kontaktu z osobą doświadczającą przemocy lub realizacji procedury Niebieskie Karty to tak, ale jeśli miałoby dotyczyć np. zasiłków wypłacanych z pomocy społecznej, to już nie. Przy decyzji o sfinansowaniu danego zadania należy odpowiedzieć sobie na pytanie, czy ma to bezpośredni związek z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz przeciwdziałaniem narkomanii. A jednym z zadań z tego obszaru jest „udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą domową” (art. 41 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi). Możliwe byłyby również szkolenia dotyczące używania i uzależnienia od alkoholu, narkotyków czy hazardu, bo one wpisują się w zadania gminnych programów.
Ostatnio przygotowywałam odpowiedź na pytanie, czy można sfinansować superwizje dla grup diagnostyczno-pomocowych. I tutaj analogicznie, jeśli superwizja dotyczy pracy z klientami doświadczającymi czy stosującymi przemoc, czyli służy ochronie rodzin przed przemocą, to można sfinansować ją w ramach gminnego programu profilaktyki, natomiast gdyby miała charakter ogólny, wynikający z zadań realizowanych z ustawy o pomocy społecznej, to w takim przypadku będzie wykraczała poza zakres możliwy do finansowania.
A remont i wyposażenie pomieszczeń przeznaczonych na działalność zespołu interdyscyplinarnego?
Zgodnie z art. 9 a pkt 9 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej, obsługę organizacyjno-techniczną i finansową zespołu interdyscyplinarnego zapewnia ośrodek pomocy społecznej lub centrum usług społecznych, tak więc przygotowanie miejsca pracy dla zespołów i, analogicznie, grup jest zadaniem samorządu gminnego spoza obszaru rozwiązywania problemów uzależnień.
Jakie działania z obszaru przeciwdziałania przemocy można finansować w ramach gminnych programów?
System rozwiązywania problemów alkoholowych mocno wspiera system pomocy społecznej w wielu obszarach. Z „korkowego” możemy finansować placówki wsparcia dziennego, centra integracji społecznej, dożywianie dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych zajęciach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych oraz zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy domowej.
Zacznijmy jednak od edukacji publicznej. Jej celem jest przekazywanie wiedzy na temat samej przemocy – wobec dorosłych, ale także wobec dzieci – w tym pokazywanie, jakie zachowania są przemocą, gdzie można szukać pomocy i jak reagować, kiedy jest się świadkiem krzywdzenia. W tym sensie edukacja poprzez nazywanie pewnych zachowań przemocą, np. poniżania i wyśmiewania dzieci, może stanowić też profilaktykę przemocy. Najczęściej do edukacji wykorzystywane są kampanie – albo lokalne, albo ogólnopolskie. Te drugie oferują zwykle gotowe materiały edukacyjne.
Przykładem jest prowadzona przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę kampania Dzieciństwo bez przemocy, która promuje rozwiązania sprzyjające dobremu dzieciństwu i do której mogą dołączać także samorządy gminne. To właśnie w społeczności lokalnej można najszybciej reagować na przypadki przemocy i realnie wspierać dzieci i ich rodziny.
KCPU też do niej dołączyło. Do takich kampanii warto zaangażować lokalne media, zaplanować cykl rozmów z miejscowymi ekspertami i, przede wszystkim, promować lokalne miejsca pomocy i – koniecznie – nasze Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia z bezpłatnym i czynnym całodobowo telefonem 800-12-00-02.
Inne ważne narzędzie edukacji publicznej to upowszechnianie materiałów edukacyjnych w społeczności lokalnej – ulotek, broszur, plakatów, wizytówek z miejscami pomocy i numerami telefonów. Gmina może zlecić ich przygotowanie i druk lub kupić gotowe i przekazać je do swoich miejsc użyteczności publicznej – ośrodków pomocy społecznej, komisariatów policji, punktów informacyjno-konsultacyjnych, przychodni lekarskich, poradni leczenia uzależnień, domów kultury, klubów seniora, kościołów, czyli wszędzie tam, gdzie przychodzą mieszkańcy gminy. Jeśli jednak gmina zdecyduje się kupić publikacje od firm zewnętrznych, warto wcześniej zapoznać się z ich treścią pod kątem aktualnej wiedzy. Zdarzało mi się czytać bardzo ładnie wydane ulotki, które zawierały nieaktualne informacje. Tematyka tych broszur powinna dotyczyć i zjawiska przemocy – zarówno wobec dzieci, jak i dorosłych – i aspektów ochrony prawnej. Na przykład tego, czym jest procedura Niebieskie Karty.
Dodatkowo, w ramach profilaktyki, warto organizować warsztaty umiejętności rodzicielskich, które wzmacniają zdolności wychowawcze i pozytywne relacje rodzinne oraz pokazują, jak można wychować dziecko bez stosowania jakichkolwiek form przemocy, również tej werbalnej. Takie warsztaty należy organizować wszędzie tam, gdzie dzieci trafiają do instytucji, a zatem już nawet w żłobkach i na pewno w przedszkolach, a potem powtarzać je w szkole podstawowej.
W ramach gminnych programów można finansować rozmaite formy doskonalące kompetencje w obszarze przeciwdziałania przemocy.
Podnoszenie kompetencji przedstawicieli służb i instytucji, którzy w swojej pracy spotykają się ze zjawiskiem przemocy domowej, jest bardzo ważne, ponieważ przekłada się na jakość pracy i pomocy. Inwestujmy nie tylko w tych, którzy uczestniczą w pracach grup diagnostyczno-pomocowych i zespołów interdyscyplinarnych, bo nie tylko oni będą spotykać się z przemocą. Zaprośmy na szkolenia czy konferencje policjantów, którzy jeżdżą w patrolach, pracowników socjalnych, kuratorów sądowych, nauczycieli, ratowników medycznych, a nawet księży i przedstawicieli innych związków wyznaniowych (mogą być osobami pierwszego kontaktu dla osób doświadczających przemocy i powinni rozumieć zjawisko przemocy oraz znać ofertę lokalnego systemu pomocy). I uczmy nie tylko przepisów prawych i realizacji procedury Niebieskie Karty, ale także lepszego kontaktu z osobami doświadczających przemocy i stosującymi przemoc. Pamiętajmy też o zapewnieniu dostępności pomocy dla osób doznających przemocy. Może ona obejmować:
- prowadzenie punktów konsultacyjnych;
- prowadzenie grup wsparcia i terapeutycznych;
- dofinansowanie ośrodków interwencji kryzysowej w zakresie, w jakim udzielają pomocy w związku z przemocą; prowadzenie specjalistycznych placówek wsparcia dziennego, tzw. świetlic socjoterapeutycznych, działających na podstawie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
A czy można część środków z „korkowego” przeznaczyć bezpośrednio na realizację gminnego programu przeciwdziałania przemocy domowej oraz ochrony osób doznających przemocy domowej?
Nie, tego zrobić nie wolno. Wszystkie zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy, które mają być sfinansowane z tzw. korkowego, muszą być wpisane do gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii. Nie ma możliwości wyłączenia części dochodów z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych i przeniesienia ich na gminne programy przeciwdziałania przemocy domowej. Art. 18 [2] ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi jasno mówi, że „dochody z opłat za zezwolenia wydane na podstawie art. 18 i art. 18 [1] oraz dochody z opłat określonych w art. 11 [1] będą wykorzystywane na realizację:
1. gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, o których mowa w art. 4 [1] ust. 2,
2. zadań realizowanych przez placówkę wsparcia dziennego, w której mowa w art. 9 pkt 2 ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, o którym mowa w art. 4 [1] ust. 2
– i nie mogą być przeznaczone na inne cele”. Czyli wszystkie zadania z zakresu przemocy, które chcemy sfinansować z „korkowego”, muszą być ujęte w gminnych programach.
Jeśli grupa diagnostyczno-pomocowa skieruje osobę stosującą przemoc do udziału w zajęciach korekcyjno-edukacyjnych organizowanych w powiecie, to czy można sfinansować z gminnego programu koszty przejazdu na takie zajęcia?
W ramach gminnych programów nie może być udzielana żadna indywidualna pomoc materialna. Podstawą do uzyskania tego rodzaju świadczenia jest art. 36 pkt 2 lit. b w związku z art. 17 ust. 1 pkt 8 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym do obowiązkowych zadań własnych gminy z zakresu pomocy społecznej należy przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego.
Czy w rodzinach musi być problem alkoholowy, żeby można było finansować zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy?
Alkohol ze względu na swoje oddziaływanie, np. ograniczanie samokontroli i zwiększanie impulsywności, jest czynnikiem ułatwiającym stosowanie przemocy i z nią współwystępuje, ale i na samą przemoc domowa, również tę bez alkoholu, należy patrzeć jak na czynnik ryzyka. Po pierwsze może sprzyjać sięganiu po alkohol i inne substancje psychoaktywne przez dzieci wychowujące się w takich rodzinach i szukające sposobu na poradzenie sobie z trudnymi doświadczeniami. Po drugie, osoby doświadczające przemocy są w grupie ryzyka, jeśli chodzi o picie alkoholu, ponieważ stanowi on swego rodzaju ucieczkę od bieżących problemów. Osoby doznające przemocy, zamiast szukać rozwiązań, mogą sięgać po używki.
I PARPA, i KCPU wydały wiele opinii na temat finansowania w ramach gminnych programów wynagrodzenia członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych za wykonywanie zadań w zespole interdyscyplinarnym oraz w grupach diagnostyczno-pomocowych. Mamy okazję, żeby to powtórzyć.
Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy domowej członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup diagnostyczno-pomocowych wykonują zadania w ramach obowiązków służbowych lub zawodowych. I jest to prawda w odniesieniu do pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, policji, oświaty, ochrony zdrowia, czyli tych, którzy są zatrudnieni w instytucjach i otrzymują wynagrodzenie w ramach stosunku pracy. Natomiast członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych nie wykonują tych zadań w ramach obowiązków służbowych i zawodowych, a zasady ich wynagrodzenia określa rada gminy na podstawie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Dlatego członkowie GKRPA są uprawnieni do wynagrodzenia za wykonywanie zadań zarówno w zespole interdyscyplinarnym, jak i w grupach diagnostyczno-pomocowych. W przeciwnym razie byliby jedyną grupą pracującą bez wynagrodzenia.
Jakie inne pytania z zakresu finansowania zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w ramach gminnych programów trafiały do KCPU?
Było pytanie o możliwość zakupu dla ośrodka pomocy społecznej samochodu, którym pracownicy jeździliby do rodzin z problemem przemocy domowej, by monitorować ich sytuację. Nie jest to możliwe, ponieważ ośrodki pomocy społecznej wykonują zadania związane z procedurą Niebieskie Karty na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej. Zakup samochodu, który byłby wykorzystywany przez pomoc społeczną do wykonywania jej obowiązków służbowych nie należy do obszaru rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii. Jest dużo możliwości wspierania systemu przeciwdziałania przemocy zarówno z „korkowego”, jak i z „małpek”, ale róbmy to zgodnie z zakresem wskazanym w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.