23 – 25 czerwca 2025 r. w Warszawie odbyła się XII Ogólnopolska Konferencja „Uzależnienia – Polityka, Nauka, Praktyka”. To merytoryczne spotkanie było zrealizowane przez Fundację Res Humanae na zlecenie Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom w ramach Zadania współfinansowanego ze środków Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych na zlecenie Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Konferencja odbyła się pod honorowym patronatem Ministra Zdrowia.
Spotkanie otworzyło wystąpienie Wojciecha Koniecznego, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia, który w swojej wypowiedzi podkreślił istotność troski o zdrowie publiczne, Minister odwoływał się przy tym do badań które jednoznacznie wskazują, że alkohol jest jednym podstawowych czynników wpływających na zdrowie publiczne oraz zdrowie społeczne. Konferencję otworzyły blok „Alkohol – wyzwania XXI wieku” otwierające pierwszy dzień konferencyjny trzy wystąpienia dr Jacka Moskalewicza z Instytutu Psychiatrii i Neurologii, dr n. przyr. Bogdana Wojtyniaka z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego oraz Graziny Belian z Departamentu Kontroli Narkotyków, Nikotyny i Alkoholu z Litwa były wstępem do ciekawego panelu dyskusyjnego na temat polityki ograniczania spożycia alkoholu w Polsce, w którym udział wzięli: dr Bogusława Bukowska z Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, Wioleta Tomczak, poseł na Sejm RP, wiceprzewodnicząca sejmowej Komisji Zdrowia, Małgorzata Niemczyk, poseł na Sejm RP, przewodnicząca Parlamentarnego Zespołu ds. Przeciwdziałania Uzależnieniom, dr hab. Paweł Koczkodaj z Narodowego Instytutu Onkologii, prof. dr hab. Marcin Wojnar z Warszawski Uniwersytet Medyczny, dr Jacek Moskalewicz z Instytut Psychiatrii i Neurologii. Tematem rozmowy była wysoka sprzedaż małpek, reklama alkoholu w przestrzeni publicznej, napoje bezalkoholowe, które wyglądają identycznie jak alkoholowe, ogromna łatwość dostępności tej substancji psychoaktywnej. W całej Polsce jest ponad 120 tysięcy punktów sprzedaży alkoholu i jest ich więcej niż aptek. W tle tej debaty mamy prace nad nową ustawą o wychowaniu w trzeźwości. Małgorzata Niemczyk podkreślała konieczność społecznego konsensusu w sprawach regulacji prawnych. Co jeszcze było przedmiotem rozmowy? Zmiana ceny akcyzy za alkohol, która powinna być wyższa (podwyższanie ceny jest jednym ze sposobów utrudnienia dostępności), przedmiot edukacja zdrowotna była tutaj pełna zgoda uczestników, że ten przedmiot jest bardzo potrzebny w trosce o zdrowie publiczne. Prof. Koczkodaj, onkolog mówił o alkoholu jako czynniku kancerogennym i o tym, że nie ma bezpiecznej dawki alkoholu, a także, że dla zdrowia publicznego ważne jest tworzenie zdrowego środowiska zdrowego wyboru.
Postawmy zatem pytanie o to, czy ograniczenia godzinowe sprzedaży alkoholu mają wpływ na konsumpcję oraz problemy związane z piciem?
Szczególnie cennym z perspektywy samorządów i gmin będzie przeprowadzone badanie w ramach Zadań współfinansowane ze środków Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych, będących w dyspozycji Ministra Zdrowia w ramach konkursu przeprowadzonego przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, które przeprowadzili dr Michał Bujalski, dr hab. Katarzyna Dąbrowska, Michał Kucharski, dr Jacek Moskalewicz, dr hab. Łukasz Wieczorek z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.
Celem projektu była ocena efektów wprowadzenia regulacji ograniczającej nocną sprzedaż na spektrum problemów zdrowotnych i społecznych związanych ze spożywaniem alkoholu.
Na badanie składają się cztery komponenty: analiza danych zastanych(KGP, NFZ ), analiza dyskursu oraz wywiady z interesariuszami i badania ankietowe w wybranych lokalizacjach. Część terenowa badania realizowana jest w miejscowościach, w których obowiązuje zakaz sprzedaży alkoholu w godzinach nocnych (Katowice, Olsztyn, Górzno), jak i w miejscowościach gdzie taki zakaz nie obowiązuje (Warszawa, Białystok, Sieciechów).
Badanie jeszcze jest w trakcie realizacji. Rozpoczęło się ono w kwietnia 2024 roku i będzie trwało do końca grudnia 2025 roku. Wstępne wnioski są takie:
- Wprowadzenie zakazu wiązało się z szeregiem obserwowalnych korzyści: zmniejszenie obciążenia służb porządkowych oraz policji, w tym w związku z przemocą domową,
- mniejsza liczba przypadków zakłócania porządku i ciszy nocnej,
- poprawa bezpieczeństwa i komfortu życia lokalnej społeczności,
- poprawa bezpieczeństwa pracowników handlu,
- utrudnienie spontanicznych zakupów wśród nieletnich,
- potencjalny wpływ na zmianę wzorów konsumpcji.
Badacze jednak wskakują również i na możliwe negatywne skutki wprowadzenia ograniczenia nocnej sprzedaży alkoholu
- konsumenci kupują wcześniej, przechowują zapasy,
- zakaz wpływa głównie na osoby pijące okazjonalnie, nie na osoby uzależnione,
- Zakupy w sąsiednich gminach, zamówienia z dowozem przez taksówkarzy lub internet,
- „sklepy eventowe”, które formalnie działają jako lokale gastronomiczne po 22:00, ale w praktyce sprzedają alkohol na wynos,
- obawy przed rozwojem szarej strefy i nielegalnego handlu.
Z jakimi zarzutami można się spotkać po wprowadzeniu takiej regulacji? Podam tu kilka przykładów, które ujawniło badanie: prymat wolności gospodarczej i zarzut nierównego traktowania przedsiębiorców, uprzywilejowanie/dyskryminacja niektórych branż/ firm, faworyzowanie jednej grupy przedsiębiorców (gastronomii) kosztem innej (sklepów), obawy o potencjalne negatywne skutki finansowe dla przedsiębiorców prowadzących sklepy całodobowe, utrata miejsc pracy i wpływów budżetowych, ograniczenie sprzedaży może zakłócać „naturalne” mechanizmy rynkowe, ograniczanie swobód gospodarczych przedsiębiorców i wolności wyboru konsumenta, zamach na podstawowe wartości wolnego rynku i społeczeństwa liberalnego, reakcje społeczne: akceptacja / sprzeciw. Ale co najistotniejsze badanie pokazało, że wprowadzenie ograniczeń nocnej sprzedaży alkoholu może spotkać się z akceptacją społeczną, że mimo początkowych obaw i głosów sprzeciwu, z czasem regulacje te zyskują aprobatę. Największe korzyści to: poprawa bezpieczeństwa, porządku publicznego i komfortu życia mieszkańców. Podczas prac z lokalną społecznością konieczna jest przejrzystość procesu podejmowania decyzji i zaangażowania społeczności.
Priorytety polskiej prezydencji w Radzie UE w kontekście bezpieczeństwa zdrowotnego
Ta część spotkania przedstawiła działania z zakresu polityki antynarkotykowej podczas polskiej prezydencji UE. W części tej wystąpił m. in. dr Artur Malczewski Dział Badań, Monitorowania oraz Współpracy Międzynarodowej Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, który przedstawił obszary strategicznego działania takie jak: zainicjowanie prac nad nową Strategią UE w zakresie narkotyków oraz Planem Działań, Pakt dotyczący nowych zagrożeń związanych z narkotykami syntetycznymi i nowymi substancjami psychoaktywnymi w Unii Europejskiej, bezpieczeństwo funkcjonariuszy podczas likwidacji nielegalnych laboratoriów narkotyków syntetycznych, w szczególności tych związanych z opioidami syntetycznymi – rezolucja ONZ, profilaktyka uzależnień i zapobieganie przestępczości na poziomie lokalnym.
Wspieranie partnerstw międzynarodowych, w szczególności z USA, Brazylią, Ukrainą, Mołdawią i krajami Azji Centralnej. O działania w obszarze narkotyków w ramach polskiej prezydencji mówił podinsp. Michał Aleksandrowicz z Centralnego Biura Śledczego Policji a w tym samym bloku dr Anna Rybicka z Akademii Sztuki Wojennej mówiła o działaniach profilaktycznych w ramach projektu EMPACT (Europejska Multidyscyplinarna Platforma Przeciwko Zagrożeniom Przestępczym, to inicjatywa Unii Europejskiej mająca na celu zwalczanie poważnej i zorganizowanej przestępczości transgranicznej).
Palenie papierosów i używanie nikotyny – wyzwania zdrowia publicznego w Polsce
Polacy umierają na modyfikowalne czynniki ryzyka – powiedziała w trakcie swojego wystąpienia o raku płuca a częstości palenia w Polsce prof. dr hab. Witold Zatoński, Dyrektor Instytutu – Europejskiego Obserwatorium Nierówności Zdrowotnych z Uniwersytetu Kaliskiego. Niestety obserwuje się po wielu latach wzrost palenia papierosów. Mówimy w Polsce o skali 80 tysięcy zgonów od tytoniowych rocznie.
Dr Kinga Janik-Koncewicz z Instytutu – Europejskie Obserwatorium Nierówności Zdrowotnych, z Uniwersytetu Kaliskiego przybliżyła bardzo niebezpieczny produkt, który jest coraz popularniejszy wśród młodych użytkowników. Ten nowy produkt nikotynowy, to oczywiście ENDS –(ang. electronic nicotine delivery systems), tzw. „e-papierosy” – a tak naprawdę to elektroniczne urządzenia służące do podawania nikotyny metodą inhalacji. Dr Janik-Koncewicz mówiła wprost – To nie są papierosy! Nie jest to wyrób tytoniowy! Nie zachodzi tu spalanie tylko podgrzewanie płynu i zawartych w nim substancji (nie ma dymu do wdychania, tylko aerozol). Stanowią one jednak bardzo duże zagrożenie dla zdrowia. A przemysł tytoniowy sprzedaje ten produkt jako „bezpieczny”. Ca zatem w nim jest niebezpieczne?
- Aerozol z ENDS to nie jest tylko para wodna i nikotyna! W aerozolu zidentyfikowano m.in. acetaldehyd, formaldehyd, akroleinę, glikol propylenowy, propanal, aceton, nitozoaminy i metale ciężkie.
- Zawierają nikotynę-silnie uzależniającą substancję. Używanie ENDS powoduje uzależnienie od nikotyny.
- ENDS NIE SĄ NIESZKODLIWE! Szczególnie dla młodych ludzi i osób, które nigdy nie paliły.
- Wysokie dawki nikotyny, które mogą powodować szybsze uzależnienie
- Nie ma wystarczających badań w kontekście długoterminowego używania ENDS, jednak jest coraz większa liczba badań wskazujących na potencjalny niekorzystny wpływ ENDS na zdrowie, szczególnie wzrost ryzyka chorób układu krążenia.
- Proces produkcji ENDS, stosowanych w nich płynów i substancji dodatkowych, nie jest uregulowany prawnie.
Dr Janik-Koncewicz podkreślała, że ochrona dzieci oraz młodzieży dorastającej jest szczególnie istotna bowiem nikotyna uszkadza mózg dzieci, jest związana z zachowaniami impulsywnymi oraz pobudzaniem stanów lękowych a to w powiązaniu z ogólnie nie najlepszą kondycją psychiczną młodych ludzi może być dodatkowo niebezpieczne.
Poruszono jeszcze w trakcie tego bloku tematycznego takie problemy jak: kwestię przyszłości leczenia uzależnienia od nikotyny – rola leczenia farmakologicznego, o której mówił prof. dr hab. Piotr Jankowski, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, oraz przedstawiono też działania prowadzone przez Narodowy Instytut Onkologii związanych z leczeniem uzależnienia od papierosów i nikotyny w Polsce. Działania te zaprezentowała dr Magdalena Cedzyńska z Narodowego Instytutu Onkologii w Warszawie. Dr Tadeusz Jędrzejczyk z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego postawił na konferencji pytanie o to, czy mamy regres w przezwyciężaniu społecznego kryzysu uzależnienia od nikotyny? Zaakcentował potrzebę stworzenie nowoczesnego systemu i finansowanie leczenia uzależnienia od papierosów i nikotyny.
Zmiany dla palaczy
Warto w tym miejscu przypomnieć, że od 1 lipca pojawił się obowiązek stosowania kas fiskalnych przy sprzedaży e-papierosów, rozpuszczalników, płynów odkażających oraz węgla. Podatkiem akcyzowym zostały objęte urządzenia do waporyzacji oraz płyn zawarty w jednorazowych e-papierosach – ten został objęty tzw. sankcyjną daniną w wysokości 40 zł od sztuki. Zmiany dotyczą też podatku od płynów zawartych w jednorazowych „e-papierosach”.
Od 5 lipca 2025 roku wejdą w życie przepisy, które zabronią sprzedaży wszystkich e-papierosów osobom niepełnoletnim, także tych niezawierających nikotyny. Nowe przepisy zakazują również palenia e-papierosów beznikotynowych w miejscach objętych dotąd zakazem palenia, m.in. na przystankach, w lokalach gastronomicznych czy na placach zabaw.
Zakaz sprzedaży obejmie również woreczki nikotynowe, których opakowania będą musiały zawierać ostrzeżenie zdrowotne zajmujące 30 proc. powierzchni. Sprzedawcy zyskają pół roku na dostosowanie oznaczeń i materiałów informacyjnych1.
Wspomniane w niniejszym artykule tematy są tylko skromnym zarysem tego, co miało miejsce podczas trzech konferencyjnych dni. Jeszcze raz przypomnę 23 – 25 czerwca 2025 r. XII Ogólnopolska Konferencja „Uzależnienia – Polityka, Nauka, Praktyka”. To merytoryczne spotkanie było zrealizowane przez Fundację Res Humanae na zlecenie Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.
Całość konferencji dostępna na kanale YouTube Fundacji Res Humanae2.